Bajkoterapia jako rodzaj biblioterapii w procesie wspierania i terapii z dziećmi w młodszym wieku szkolnym

Dzieci uwielbiają baśnie. Kto umie je czytać i opowiadać, ma klucz do dziecięcych serc. Niezwykłe, pełne tajemniczości historie o wróżkach, olbrzymach, złych i dobrych braciach, królewnach i rycerzach budzą nieopisany zachwyt u dzieci. Dzieci w tej krainie czują się doskonale.

Metoda pracy z bajka terapeutyczną jest na tyle niezwykła i niesamowita w swej istocie, że nie wymaga od nikogo specjalnego i ukierunkowanego działania - bajka działa sama. Jej treść wywiera wpływ na młodego odbiorcę i zachodzi moment, w którym zostaje on sam na sam z bohaterem.

To właśnie możliwość identyfikacji z postacią główną pozwala na przeżycie dziecięcego lęku, który jest procesem wewnętrznym bezpośrednio wiążącym się z oczekiwaniem na ból lub sytuacje zagrożenia, w bezpiecznej odległości. Umiejętne radzenie sobie z całością problemów, jakie dokonuje się dzięki postawie bohatera, sprawia, że i dziecko odnosi wewnętrzny sukces wraz z nim. Bardzo istotne jest, aby dostarczać dzieciom bajek jakich potrzebują, identyfikować na podstawie obserwacji indywidualnych reakcji ich leki oraz problemy, a także umiejętnie tworzyć dla dziecięcych potrzeb teksty, które będą niosły im pomoc, ponieważ baśniowa rzeczywistość zgodna jest ze sposobem myślenia dziecka.

Wybierając bajki do terapii należy dziecku przedstawić wiele różnych tematów związanych z jego życiem, potrzebami. Ono samo wyszukuje odpowiednie dla swojej sytuacji morały, wzory, czy postacie, a dzięki temu szybciej wyrównają się jego zaburzone funkcje, przezwycięży swój strach, czy lek.

Dziecko czuje, która z prezentowanych mu bajek, czy baśni odnosi się do jego sytuacji wewnętrznej, odnajduje analogię ze swoim problemem i uczy się stawiać mu czoło.

Bardzo ważne jest, aby czytając, czy opowiadając dziecku bajkę, dać mu czas na refleksję, ponieważ tylko wtedy terapia, przyniesie skutki i przyczyni się do rozwiązania sytuacji lekowej.

Dziecko, które nie posiada jeszcze umiejętności radzenia sobie z tym, co nieznane i bolesne odnajduje w bajkach terapeutycznych możliwość zaspokojenia swoich potrzeb, otrzymuje wsparcie poprzez perypetiom bohaterów oraz ich umiejętnemu radzeniu sobie w różnych sytuacjach, odbiorca bajki terapeutycznej rozszerza swój repertuar zachowań, uczy się także jak można modyfikować swoje zachowania.

Jeżeli dziecko, pragnie powracać do bajki, potrafi słuchać jej wielokrotnie, zadaje wciąż nowe pytania dotyczące bohaterów, przeżywa bardzo emocjonalnie każdy fragment słuchanego lub czytanego tekstu, to jest to istotna informacja na temat jego lęków i niezaspokojonych potrzeb.

W redukowaniu lęków u dzieci stosuje się różnorodne techniki terapeutyczne. Jedna z nich jest biblioterapia, czyli terapia oddziaływań na psychikę poprzez odpowiednio dobrana literaturę, w przypadku dzieci będą to bajki, baśnie, opowiadania terapeutyczne. To właśnie literatura powszechnie znana i dostępna ma olbrzymi udział w rozwoju osobowości, tworzeniu zasobów osobistych, kompensuje różne niedostatki w zaspokojeniu potrzeb, pomaga utrzymywać równowagę emocjonalną, chroni przed negatywnymi emocjami, takimi jak: smutek, żal, lęk, gniew, uczy nowych zachowań i daje wzory osobowe. Biblioterapia ma za zadanie wzmocnienie i wzbogacenie zasobów dziecka, po to, aby potrafiło ono poradzić sobie z trudnościami.

Dziecko samo musi rozwiązać swój problem, a literatura daje mu wsparcie w tym zmaganiu, pomaga w adekwatnym postrzeganiu świata oraz swojego w nim miejsca. Wzbogaca doświadczenia, ukazuje inne wzorce myślenia.

Bohaterowie książki zastępczo zaspakajają potrzeby dziecka, dają mu chwilowe ukojenie, uspokojenie, budzą nadzieję, na spełnienie oczekiwań Calineczka, Kopciuszek, Brzydkie Kaczątko), budują poczucie, że nawet jeśli są odrzucane teraz, to kiedyś tak jak n Kopciuszek odniosą zwycięstwo. Baśnie czy bajki od dawna nazywano "literatura pocieszenia" ponieważ, dzięki nim można pokrzepić serce oraz uczynić świat bardziej zrozumiałym. To tu świat realny jest połączony ze światem fikcyjnym, przedstawione są ideały ducha i sprawiedliwości, dobro zwycięża zło, zachowany jest porządek moralny, wzorzec kulturowy.

Według Marii Molickiej bajkoterapia jest ważną metodą wspierania i oddziaływania terapeutycznego we wczesnych okresach rozwoju dziecka. Może pomóc w efektywnym radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi takimi jak: sytuacje zagrożenia, przeciążenia, bólu, deprywacji czy frustracji. Dzieci nie znają słów określających stany emocjonalne, nie rozumieją tych sytuacji, ani siebie. Nie potrafią zwrócić się do dorosłych, o tak potrzebne wsparcie, nie znają strategii radzenia sobie z doświadczanymi stanami.

Treść bajek terapeutycznych koncentruje się wokół sytuacji emocjonalnie trudnych, które to zdarzają się w toku rozwoju dziecka. Lęk u dzieci wynika:
- z uprzedniego, negatywnego doświadczenia,
- z rozwoju dziecka, rozwoju jego wyobraźni,
- z niezaspokojonych potrzeb (bezpieczeństwa, przynależności, miłości, uznania)
- z niskiej samooceny.

M. Molicka wymienia następujące bajki przeznaczone do pracy z dziećmi: bajki relaksacyjne, bajki psychoedukacyjne, bajki psychoterapeutyczne oraz wyjaśnia ich działanie w następujący sposób:

Bajki relaksacyjne wspierają dziecko w rozwoju, wizualizując pozytywne obrazy mające na celu wywołanie uspokojenia, odprężenia. Bajki te mają określoną strukturę wzorowaną na treningu autogennym Schulza, którego celem jest rozluźnienie, redukcja napięcia mięśniowego, a przez to oddziaływanie na autonomiczny układ nerwowy. W części pierwszej, początkowej występują elementy uspokajające, rozluźniające. W drugiej, środkowej, wyzwala się stan bezwładu, ciężaru i ciepła (właściwy relaks), by potem w ostatniej części przejść do elementów wywołujących przypływ energii, rześkość i radość życia, poczucie, że świat jest piękny. W końcowym momencie autorka zachęca do zobrazowania opowieści wyobrażeniami związanymi z wodą, kąpielą, wodospadem. Obrazy powinny zawierać struktury: wzrokowa, słuchową, czuciową, a także zapachową.

Dominującymi kolorami powinny być: zielony i niebieski, którym przypisuje się znaczenie kojące. Opisywane zdarzenia, jak i wybór bohatera, dobrze jest kojarzyć ze światem roślinnym czy zwierzęcym, znanym dziecku. Elementy związane ze sferą słuchową dotyczyć powinny np. wolnego, niezbyt głośnego szumu fal. Sfera czuciowa powinna obejmować doznania zmysłowe związane z dotykiem, położeniem ciała, a węchowa - przywoływać znane i przyjemne zapachy.

Bajki relaksacyjne przy długotrwałym stosowaniu pomagają samodzielnie przywoływać obrazy mające dla niego znaczenie.

Bajki psychoedukacyjne maja na celu redukcję nieprzyjemnego napięcia emocjonalnego spowodowanego sytuacjami trudnymi, którego dziecko doświadcza w życiu realnym, bądź w tym wyobrażeniowym. Wspierają dziecko głównie w aspekcie poznawczym. Oddziałują na procesy intelektualne poprzez:
- oswajanie z sytuacja zagrożenia,
- zapoznanie z sytuacją trudną, tak, że staje się ona zrozumiała,
- wyjaśniają związki przyczynowo - skutkowe między zdarzeniem a doznawaniem emocji,
- zapoznają ze słownictwem pozwalającym określać doznania, tym samym sprzyjają ich uświadamianiu,
- pokazują wzory skutecznego działania, myślenia, innego odczuwania (strategie radzenia sobie),
- przedstawiają różne przeszkody, zachęcają do działania, mówienia o trudnościach , poszukiwania sposobu rozwiązania,
- uczą pozytywnego myślenia.

Bajki psychoedukacyjne są utworami krótkimi (dlatego nie zawsze wszystkie elementy wsparcia występują). Dostarczają dziecku nowej wiedzy wpływającej na zmianę percepcji siebie i sytuacji na bardziej optymistyczną, pobudzającą do działania i dzięki temu redukują napięcie. Bajki te pomagają w procesie zmiany poznawczej reprezentacji problemu, ponieważ pojawia się w umyśle dziecka inny sposób myślenia, inna interpretacja zdarzeń, poznaje ono inne strategie działania. Użycie w tekście symboli i metafor pozwala na samodzielne ich odkrywanie i odnoszenie do własnych doświadczeń. Bajki te konkretyzują emocje, przypisując je do zdarzeń, stymulują empatie, pokazują, jak ważne są dobre relacje z innymi.

Bajki psychoterapeutyczne dają wiedzę potrzebna do efektywnego radzenia sobie w sytuacji trudnej emocjonalnie, ale także wparcie emocjonalne, a przede wszystkim kompensują braki w zaspokojeniu podstawowych potrzeb: zastępcze danie bezpieczeństwa, przynależności, miłości i uznania. Łączą w sobie walory bajki psychoedukacyjnej, czyli wspierają poznawczo, a także emocjonalnie oraz umożliwiają kompensowanie niezaspokojonych potrzeb. Maja dłuższą fabułę, bohater otrzymuje wiele wzmocnień, jest nagradzany za skuteczność i zawsze odnosi sukces. Najważniejsza ich rola polega na tym, że dziecko identyfikuje się z bohaterem bajkowym, bo tylko wówczas zredukuje napięcie tkwiące w niezaspokojonych potrzebach.

W bajkach tych wspieranie emocjonalne polega na:
daniu zrozumienia, że dziecko nie jest samo, inni też podobnie czują, myślą i zachowują się,
umożliwieniu wyżalenia się, ekspresji uczuć poprzez wizualizacje tekstu, w ten sposób ponowne doświadczanie emocji; w rezultacie dokonuje się ich redukcja (wyrzucenie z siebie zalegających emocji wraz z ich zrozumieniem i wyzwalających je czynników)
doraźnej zmianie samopoczucia dzięki pokazaniu, że inni są w podobnej sytuacji.

Wspieranie emocjonalne pomaga odbudować pozytywną samoocenę poprzez doświadczenie, że inni podobnie postępują, obniżyć napięcie emocjonalne poprzez ekspresję emocjonalną i doraźną zmianę samopoczucia. Bajki psychoterapeutyczne, dając dziecku poznawcze i emocjonalne wsparcie sprzyjają obniżaniu leków dzięki mechanizmom wewnętrznym takim jak: internalizacja, naśladownictwo, identyfikacja, oswajanie z sytuacją trudną.

Kompensując niezaspokojone potrzeby, bajka wpływa na kształtowanie się poczucia własnej wartości.

W dobie komputerów i telewizji nie sposób dostrzec szansy, jaka jest kontakt z dzieckiem przez książkę, która buduje zaufanie, zrozumienie i poczucie bezpieczeństwa dziecka, uwrażliwia go na dobro i piękno, daje mu wsparcie, stymuluje jego rozwój oraz umożliwia poznawanie rzeczy cudownych i własnych motywów działania.

Bibliografia:
1. S. Grochal "Teoria i metodyka ćwiczeń relaksowo-koncentrujacych", Warszawa 1970
2. A. Lazarus ' Wyobraźnia w psychoterapii "; Gdańsk 2000
3. E. Małkiewicz" Bajki rekasacyjno-terapeutyczne w pracy z dziećmi z problemami emocjonalnymi, w Wspomnienia w rozwoju (red. B. Kaja); Bydgoszcz 1997
4. J. Stadnicka "Terapia dzieci muzyką, ruchem i mowa"; Warszawa 1998

Opracowanie:

Wyświetleń: 6521