Fizjologia Snu

Sen jest zjawiskiem tak powszechnym i naturalnym, że zwykle nie poświęcamy mu zbyt wiele uwagi. Człowiek przesypia przeciętnie jedną trzecią swojego życia i nie jest to czas stracony. Niemowlę śpi z przerwami, głównie na jedzenie nawet do szesnastu godzin w ciągu doby. Dziecko rosnąc, stopniowo skraca czas snu w dzień. Dorosły człowiek potrzebuje około siedmiu - ośmiu godzin snu w nocy. Zapotrzebowanie na sen jest cechą indywidualną i zależy od wielu czynników, takich jak codzienna aktywność, ilość pracy, przyzwyczajenia nabyte w przeszłości. Sen to stan głębokiego stłumienia naszej świadomości w którym zupełnie nie zdajemy sobie sprawy co się z nami dzieje. Fachowcy nazywają sen odwracalnym stanem nieświadomości, który charakteryzuje się zmienną aktywnością kory mózgowej. Sen przychodzi wtedy, gdy kora mózgowa zostaje pozbawiona dostatecznie silnych podniet.

Charakterystyka snu

Fazy snu - konieczne, by człowiek się wyspał.
Ośmiogodzinny sen składa się z 4-5 cykli trwających po ok.100 minut.
Każdy cykl ma pięć faz:
I zasypianie (latencja) - trwa około 15 minut.
II lekki sen - mięśnie rozluźniają się, gałki oczne nie poruszają się. Mózg emituje fale alfa- gdy zostaną one zarejestrowane podczas badania snu, to znak , że faza przebiega prawidłowo.
III wyłączenie świadomości (pół godzinny od zaśnięcia).
IV sen wolnofalowy (zwany fazą SEM) - tracimy świadomość tego, co się dzieje. Regenerujemy siły psychiczne i fizyczne. Mózg emituje fale delta - jeśli cierpimy na zaburzenia snu, widać to w tej fazie. Sen staje się coraz płytszy.
V sen paradoksalny (zwany fazą REM) - charakteryzuje się szybkimi ruchami gałek ocznych. Mózg jest aktywniejszy, niż kiedy czuwamy. Podczas tej fazy śnimy, a także zapamiętujemy to, czego nauczyliśmy się w ciągu dnia.
Po przebyciu wszystkich pięciu faz, nasz organizm uspokaja się i wycisza, potem zaś wkracza w kolejny cykl. Aby się wyspać i zregenerować siły fizyczne i psychiczne, potrzebujemy trzech pełnych cykli.

Biochemia snu

W początkowym okresie badań snu podstawową rolę odgrywały badania neurofizjologiczne. Przełom dokonał się w połowie lat sześćdziesiątych, po wprowadzeniu metod umożliwiających badanie funkcji różnych neuroprzekaźników. Pionierem w tych badaniach był Michel Jouvet. Był on twórcą tzw. teorii monoaminowej.

Zgodnie z tą teorią neurony serotoninergiczne są odpowiedzialne za uruchomienie snu REM, a neurony noradrenergiczne za jego przebieg(Jouvet 1972). W świetle nowszych badań koncepcja monoaminowa nie uzyskała pełnego potwierdzenia, wydaje się, że w regulacji snu bierze udział szereg innych przekaźników, których rola nie została jeszcze dokładnie poznana.

Innym kierunkiem badań w ramach biochemicznych koncepcji regulacji snu było poszukiwanie endogennych czynników wywołujących sen. Wśród substancji najczęściej wymienianych jako endogenne czynniki snu są
(Borbely 1990, Mendelson 1987):
- peptyd muraminowy wyodrębniony z ludzkiego moczu
- hormon arginina - wazotocyna - AVT.

Badanie snu

Przełomem w dziedzinie badań snu było wprowadzenie elektrocefalografii.
Jako pierwszy rejestracji EEG dokonał niemiecki psychiatra Hans Berger 1929, a w 1937 roku amerykańscy fizjolodzy zarejestrowali EEG w czasie snu. Opisali typowe dla snu zmiany EEG - zwolnienie częstotliwości i wzrost amplitudy, odkryli, że sen nie jest zjawiskiem ciągłym, ale składa się z różnych faz. Podjęli też próbę podziału snu na poszczególne fazy.

Twórcą współczesnych badań nad snem był N. Kleitman. W 1953 roku opisał stadium snu REM, a w następnych latach opisał cykliczność snu. Obecnie standardowym badaniem snu jest całonocna rejestracja snu tzw. polisomnografu, czyli rejestracja aktywności bioelektrycznej mózgu (elektroencefalogram -EEG)
napięcia mięśniowego (elektromiogram - EMG) i ruchów gałek ocznych (elektrookulogram - EOG).

Ostanie lata przyniosły kolejny postęp dzięki wprowadzeniu na szeroką skalę nowych technik komputerowych oraz różnych metod automatycznej analizy polisomnogramów.

Marzenia senne

Marzenia senne od bardzo dawna interesują wszystkich ludzi. Często wywołują lęk, niepokój, czasem ostrzegają przed niebezpieczeństwem, innym znów razem przepowiadają przyszłość, Marzeniami sennymi interesują się w zasadzie wszyscy, niezależnie od wykształcenia czy statusu społecznego. Oczywiście najważniejszym pytaniem, jakie sobie zadawano, było to, co te sny oznaczają, przed czym nas ostrzegają. Interpretowanie snów przez całe wieki było przedmiotem badań i analiz wielu kapłanów, filozofów i lekarzy. Mieszkańcy starożytnej Babilonii wierzyli, że sny przepowiadają przyszłość, tam też powstały księgi zawierające tłumaczenia snów. W Grecji w snach poszukiwano odpowiedzi na najistotniejsze pytania - przed podjęciem ważnych decyzji spędzono noc w świątyni, gdzie po modłach oczekiwano proroczego snu. Schyłek XIX i początek XX wieku stał się początkiem nowej, naukowej ery w dziedzinie analizy marzeń sennych. Związane to było z osobą Zygmunta Freuda.

W swojej książce "O marzeniu sennym" (1900r,) wysunął tezę, że sny mogą mieć znaczenie symboliczne odzwierciedlające pewne ukryte pragnienia człowieka. Stwierdził on, że sny stanowią bramę do jakiegoś innego świata. Ale tego świata nie da się znaleźć w naszej przyszłości. Należy go szukać w nas samych, w naszej podświadomości i nieświadomości. Innymi słowy te wszystkie niezwykłości, jakie spotykamy we śnie tkwią w nas stale, tyle tylko, że nie uświadamiamy ich sobie, gdyż pewne mechanizmy obronne usunęły je z naszej świadomości. Obecnie tezy Freuda mają znaczenie historyczne. A jak wygląda problem snów w świetle współczesnych badań naukowych?

Przede wszystkim okazało się, że większość snów można zaliczyć do kategorii snów zwykłych, pospolitych, odzwierciedlających naszą rzeczywistość. Snów osobliwych, niezwykłych, czy też, jak byśmy je nazwali, symbolicznych, jest bardzo niewiele. Są one za to łatwiej zapamiętywane, właśnie ze względu na tę swoją niezwykłość. W prawie wszystkich snach występuje przynajmniej jedna znajoma osoba. Treści snów są częściej przykre niż przyjemne, klęski i niepowodzenia śnią się częściej niż fortuna i sukcesy. Czas trwania marzenia sennego jest taki sam, jak upływający czas rzeczywisty. Oczywiście w snach możemy dowolnie i bez wysiłku przemieszczać się w czasie i przestrzeni. Marzenia senne mają przeważnie charakter wizualny, rzadziej obejmują dźwięki, zapachy i smaki. Częściej czarno- białe niż kolorowe.

Marzenia senne można podzielić na kilka kategorii:
1.Odzwiercidlenie w treści marzeń sennych bezpośredniego wpływu czynników zewnętrznych (gdy mamy katar i trudności w oddychaniu, możemy śnić, że ktoś nas dusi).
2. Kontynuacja lub powtórzenie sytuacji zaszłej w rzeczywistości, w ciągu dnia ( przeżywanie jeszcze raz obejrzanego filmu).
3. Spełnienie w marzeniach sennych naszych pragnień, które nie spełniły się na
jawie.
4. Sny symboliczne o niezwykłej lub zupełnie niezrozumiałej treści, których wyjaśnień należy szukać w naszej podświadomości.

Wymienione tu rodzaje snów mogą się ze sobą mieszać, występować równolegle czy na przemian, ale jak już wspomniano, większość marzeń sennych da się wytłumaczyć na zupełnie racjych podstawach. U każdego człowieka jego marzenia senne są zupełnie indywidualne, nieporównywalne ze snami innych ludzi i są możliwe do interpretacji wyłącznie przez pryzmat indywidualnych cech osobowości i doświadczeń.

Występują także przykre sny- koszmary nocne. Współczesna medycyna, a zwłaszcza jej dziedzina zajmująca się zaburzeniami snu, już od dość dawna zajęła się tym zagadnieniem(Zaburzenia snu 1955).
1.Marzenia senne budzące lęk tzw. koszmarne sny - powtarzające się wybudzenia ze snu z dokładnie zapamiętanymi marzeniami sennymi o przykrej treści, budzącej lęki i obawy.
2. Lęki nocne - nagłe zerwanie się ze snu (praktycznie bez wybudzenia się), z somatycznymi objawami lęku: zwiększona potliwość, przyspieszony oddech i bicie serca, rozszerzone źrenice. Stan taki trwa 1 do 10 minut kończy się powrotem do normalnego snu. Rano zupełnie nie pamięta się tych epizodów.

Koszmarne sny występują bardzo często u dzieci(można je właściwie uznać za zupełnie naturalne w pewnym wieku). Ocenia się, że 10 do 50% dzieci w wieku 3-6 lat ma koszmarne sny. Zwykle koszmary występują przez kilka dni lub tygodni, po czym łagodnieją, zmniejsza się ich częstotliwość i w końcu całkowicie ustępują.

Przyczyna koszmarnych snów nie jest do końca wyjaśniona. Za czynniki sprzyjające uważa się pewne zaburzenia osobowości, różne wydarzenia o silnym zabarwieniu emocjonalnym, niektóre leki.

Koszmarne sny są, na tyle częste, że około 75% dorosłych pamięta przynajmniej jeden taki sen z dzieciństwa.

Lęki nocne mają nieco inny przebieg niż koszmary senne. Dziecko zrywa się nagle z łóżka, wygląda na okropnie przestraszone- jest spocone, serce bije w przyspieszonym rytmie, zwiększa się częstotliwość oddechów, napięcie mięśniowe jest wzmożone. Dziecko w tym stanie w zasadzie dalej śpi, nie reaguje na żadne bodźce zewnętrzne. Po krótkim czasie uspokaja się i ponownie zasypia. Rano zupełnie nic nie pamięta. Mogą występować u dziecka z wysoką gorączką. Stany takie występują u około 3% dzieci w wieku 4-12 lat, czasem mogą nawracać w okresie dojrzewania. Ustępują samoistnie, nie wymagają żadnego szczególnego leczenia.

Zaburzenia snu

Najczęstszym występującym problemem jest bezsenność. Pierwsze poważniejsze problemy pojawiają się zwykle między 30 a 40 rokiem życia. Coraz trudnij zasypia się, sen staje się płytszy, częstsze są wybudzenia w nocy. Spowodowane to jest zwiększonymi obowiązkami, dużą ilością pracy i stresów z nią związanych, sięganiem po używki (alkohol, papierosy).

W wieku 45- 60 lat rozpoczyna się okres klimakteryczny, odczuwany głównie przez kobiety. Zmniejsza się poziom hormonów co wpływa na samopoczucie fizyczne i psychiczne powodując duże zmiany wzorca snu. Ludzie w tym wieku zwykle wcześniej kładą się spać, śpią krócej, często budzą się, nierzadko muszą wstać i zająć się czymś, zanim ponownie zasną. W samym przebiegu snu brakuje snu głębokiego, zwiększa się ilość płytkiego snu.

W późnym wieku, powyżej 60 roku życia, zaburzenia snu są bardzo częste. Wpływa na to zmiana ról społecznych. W tym wieku ludzie zwykle przestają pracować, przechodzą na emeryturę, stają się coraz bardziej osamotnieni. Brak perspektyw życiowych, uczucie, że jest się niepotrzebnym, w końcu nuda, samotność powodują wylegiwanie się w łóżku całymi godzinami, brak motywacji do wstawania, częste drzemki w ciągu dnia. W efekcie ludzie są ciągle senni i niewyspani. Taki tryb życia prowadzi do zupełnej dezorganizacji cyklu snu i czuwania.

Opisane zaburzenia snu można zaliczyć do zmian charakterystycznych dla danej grupy wieku. Oprócz nich mogą wystąpić kłopoty ze snem (czy to pod postacią bezsenności, czy nadmiernej senności).

Jedna nieprzespana noc to jeszcze nie problem. Gorzej, gdy coraz częściej występują trudności ze spaniem. Aż 13 milionów Polaków ma takie kłopoty. Lekarze określają bezsenność jako niedobór lub zakłócenia snu, nie pozwalające prowadzić normalnego trybu życia.

Rodzaje bezsenności:
- przejściowa- trwa od kilku dni do około 3 tygodni. Zwykle wywołuje ją przemijający stres, np. kłopoty rodzinne albo w pracy;
- krótkotrwała- mija po najwyżej 2 miesiącach. Najczęściej powoduje ją przewlekły stres, poważna choroba lub opieka nad niemowlęciem;
- przewlekła - może trwać nawet kilka lat i bardzo trudno znaleźć jej przyczynę;
- pierwotna - cierpi na nią jedynie 5% osób skarżących się na kłopoty ze snem.

Jej przyczyny są nie wyjaśnione.
Główne przyczyny powodujące bezsenność:
- stres - kłopoty z zasypianiem w większości przypadków mają podłoże emocjonalne
- nieprawidłowa dieta - picie dużej ilości kawy, herbaty, oraz coca- coli, jedzenie obfitych posiłków tuż przed snem lub przeciwnie, chodzenie do łóżka bez kolacji;
- siedzący tryb życia - organizm jest niedotleniony;
- pogoda - warunki atmosferyczne; a zwłaszcza zmiany ciśnienia atmosferycznego mają wpływ na nasze samopoczucie, a tym samym i sen;
- czynniki zewnętrzne - hałas, światło, zbyt wysoka lub za niska temperatura w sypialni;
- niektóre choroby - depresja, stany lękowe, astma, zespół bezdechu sennego, anoreksja, nadciśnienie, przewlekły ból, nadczynność tarczycy, schorzenia reumatyczne.

Aby sen szybciej przyszedł należy próbować usunąć przyczynę kłopotów, np. zmienić dietę, uprawiać sport, leczyć schorzenia powodujące problemy ze snem.

Na niektóre czynniki nie mamy wpływu (np. pogodę). W takim wypadku warto wypróbować domowe sposoby:

W ciągu dnia:

- zwalczać stres,
- unikać drzemek,
- dużo ruchu(np. spacer).

Tuż przed snem:

- unikać nadmiernych emocji (np. kłótni z domownikami, oglądania filmów pobudzających wyobraźnię), wyciszyć się i uspokoić,
- wziąć ciepłą kąpiel,
- zrobić kilka ćwiczeń relaksacyjnych np. głębokie oddechy,
- zadbać o wygodę w sypialni

Gdy sen nie przychodzi:

- nie leżeć bezczynnie w łóżku, lepiej wstać, wykonać kilka skłonów albo poczytać książkę.

Nie powinno się bagatelizować kłopotów ze snem. Przewlekła bezsenność może mieć poważne konsekwencje zdrowotne. Osoby nią dotknięte dwa razy częściej zapadają na chorobę wieńcową, cierpią też na problemy żołądkowo- jelitowe, bóle głowy, karku i krzyża, mają obniżoną odporność i zaburzenia gospodarki hormonalnej.

Az 40% cierpiących z powodu bezsenności ma stany lękowe, a także czterokrotnie wzrasta u nich ryzyko depresji.

W czasie leczenia bezsenności stosuje się leki przywracające prawidłowy rytm snu, psychoterapię i leczenie behawioralne. Polega ono na zmianie zachowań pacjenta, związanych z zasypianiem. Dzięki pomocy specjalisty i treningowi pacjent uczy się, jak zasypiać i zdrowo spać.
 

Opracowanie: Marta Kuszyk

Wyświetleń: 6360