Rozwój języka uczniów klas I-III

Rozwój języka dzieci w młodszym wieku szkolnym dotyczy jego treści i formy. W okresie tym dziecko rozpoczyna naukę szkolną, która w sposób systematyczny przyczynia się do rozwoju jego języka. Odbywa się to głównie na zajęciach z zakresu edukacji polonistycznej. Poziom języka, a szczególnie poziom mowy dziecka rozpoczynającego naukę szkolna jest istotnym wskaźnikiem stopnia dojrzałości szkolnej, którą B. Wilgocka-Okoń określiła jako: "osiąganie przez dziecko takiego stopnia rozwoju umysłowego, emocjonalnego, społecznego i fizycznego, jaki umożliwia mu udział w życiu szkolnym i opanowaniu treści programowych w klasie pierwszej". Dzieci pod koniec klasy "zerowej" w większości używają zdań podrzędnych i nadrzędnych. Mowa wraz z rozpoczęciem klasy pierwszej w dalszym ciągu doskonali się jako narzędzie społecznej komunikacji i zaczyna się poszerzać jej funkcja symboliczna oraz zazębia się jej związek z myśleniem dziecka. Dlatego też dziecko coraz pewniej włącza mowę w działanie oraz rozpoczyna się u niego proces uwewnętrzniania mowy. W tym czasie , jak zauważa L. Wołoszynowa mowa dziecka dostępna jest obserwacjom i badaniom w formie pisanej i w formie ustnej.Forma ustna - akustyczna wg niej to monologi dzieci, dialogi, rozmowy dzieci między sobą, rozmowy dzieci z dorosłymi, głośne myślenie dziecka w toku wykonywanych zadań oraz spontaniczne lub wywoływane dłuższe opowiadanie.

Pod wpływem właściwie zorganizowanego procesu dydaktycznego dziecko w trakcie nauki szkolnej rozwija język poprzez nabycie umiejętności czytania i pisania oraz poprzez rozszerzenie słownictwa i systemu gramatycznego języka. To właśnie mowa ojczysta staje się w tym okresie podstawowym środkiem rozwoju języka; i to zarówno w sferze werbalnej jak i niewerbalnej. Rozwój ten powinien w obu sferach przebiegać równomiernie, dlatego powinno istnieć wzajemne oddziaływanie mowy pisanej i ustnej.

Począwszy od klasy pierwszej dziecko coraz lepiej poznaje reguły gramatyczne dotyczące poprawności budowy wypowiedzi ustnej i pisemnej, poznaje trzy podstawowe rodzaje zdań oraz różne formy informacji. Cechą charakterystyczną języka na tym etapie jest prawidłowe używanie przez dziecko wszystkich fonemów mowy ojczystej, co było niemożliwe we wcześniejszych okresach życia. Jest to istotne, gdyż główny wysiłek dziecka skierowany na naukę czytania i pisania wymaga dobrze rozwiniętego słuchu fonematycznego, gdyż odgrywa on bardzo istotną rolę w rozwoju języka. To właśnie słuch fonematyczny pozwala dziecku nie tylko dostrzegać, rozróżniać i wymawiać dźwięki, ale pozwala mu na dokładną ich analizę. Jest to szczególnie ważne przy nauce czytania, gdy dziecko najpierw wyodrębnia poszczególne wyrazy z mowy ciągłej, a później poszczególne dźwięki (głoski) z pojedynczych wyrazów. Umiejętność ta, zwana analizą dźwiękowa pozwala dziecku wykształcić umiejętność rozróżniania fonemów, co wiąże się z prawidłowym opanowaniem przez niego zasad ortograficznych (opartych głównie na słuchu fonematycznym). Na rozwój języka duże znaczenie ma umiejętność czytania i pisania. Opanowanie tych umiejętności wymaga aktywności ze strony bardzo złożonych funkcji psychicznych i fizjologicznych. Dlatego też , jak zauważają Z.Lorenc i T. Wróbel "od pierwszych dni nauki szkolnej nauczyciel powinien zwracać baczną uwagę na sprawność analizatora słuchowego, wzrokowego i kinestetyczno-ruchowego swych uczniów".Analizatory te są niezbędne w procesach analizy i syntezy wyrazów.

Odrębnym problemem rozwoju języka dziecka w młodszym wieku szkolnym jest zdaniem L. Wołoszynowej wzrost złożoności mowy, obejmujący częstotliwości i długości reakcji werbalnych oraz rozwój form gramatycznych języka. W trakcie edukacji wczesnoszkolnej u dziecka obok wzrostu zasobu jego słownika, następuje dynamiczny rozwój jego mowy. Stopniowo staje się ona giętka oraz coraz bardziej przydatna w komunikowaniu się i w myśleniu dziecka. Już od pierwszej klasy, poprzez drugą i trzecią, dziecko poznaje świat nie tylko poprzez bezpośredni kontakt z przedmiotami i zjawiskami lub ich wyobrażeniami, ale stopniowo, jak zauważają M. Radwiłowicz i Z. Morawska dziecko zaczyna rozumieć oderwana od konkretnego spostrzeżenia lub wyobrażenia. Język dziecka staje się przedmiotem coraz głębszego poznania i doskonalenia. Pozostaje to w związku z rozwojem myślenia, które na poziomie tego wieku jest jeszcze silnie uzależnione od konkretnych danych i doświadczeń dziecka, ale zaczyna już wykazywać tendencje do odrywania się od nich i operowania symbolami.

Lingwiści są zgodni, że szczególnie ważny dla rozwoju języka jest okres pierwszych trzech lat nauki. Jak zauważa E.Rostańska nauczyciel nauczania wczesnoszkolnego powinien łączyć umiejętności pedagogiczne prawidłowego kierowania procesem kształcenia z umiejętnościami specjalistycznymi z zakresu z zakresu języka polskiego, matematyki, przyrodoznawstwa, plastyki, muzyki czy techniki. Należy pamiętać, że termin "język polski" na tym etapie kształcenia oznacza zdaniem autorki podstawowe informacje z zakresu analizy literackiej, recepcji literatury i wiedzy o języku. Wiedza o języku oznacza zaś stosowanie różnego ćwiczeń językowych, które są podstawą kształcenia językowego. Przy opracowywaniu ćwiczeń językowych nauczyciel mając na uwadze możliwości indywidualne uczniów w tym wieku, powinien sięgać do różnorodnych źródeł. Za J. Kulpą możemy wyróżnić 4 takie źródła:

- pierwszym są przeżycia, zainteresowania, doświadczenia i marzenia dziecka (nauczyciel powinien odwoływać się do życia codziennego uczniów, odpowiednio je pogłębiając i rozwijać doświadczenia dziecka)

- drugim źródłem jest środowisko przyrodnicze, które tworzy naturalny i
obiektywny świat otaczającej dziecko przyrody

- trzecim źródłem jest środowisko społeczne dziecka, które tworzą ludzie z jego otoczenia oraz wytwory cywilizacji i kultury, jak również tradycje

- czwartym źródłem są dostępne dzieła artystyczne czyli obrazy,reprodukcje, plakaty, utwory muzyczne, pieśni, słuchowiska radiowe i telewizyjne, dzieła naukowe i literackie zawarte w czasopismach i w podręcznikach

W procesie kształcenia języka dziecka w wieku wczesnoszkolnym ważne jest, aby proces ten obejmował wszystkie główne funkcje języka. Polski językoznawca P. Bak wymienia sześć podstawowych funkcji języka. Po pierwsze, funkcję poznawczą (znaczeniową), która polega na nazywaniu przez człowieka wszelkich przedmiotów i zjawisk, dzięki czemu powstaje olbrzymi zasób słów, które pozwalają dziecku odzwierciedlać rzeczywistość w wyrazach. Po drugie funkcję komunikatywną ( informacyjną), dzięki której dziecko przekazuje pewne informacje o sobie lub o świecie zewnętrznym. Po trzecie język pełni funkcję ekspresywną, pozwalającą na wyrażanie uczuć. Po czwarte dzięki przekazywaniu myśli i uczuć język budzi u dziecka odpowiednie nastroje, uczucia i myśli, pełni zatem funkcję impresywną. Po piąte język spełnia funkcję estetyczną, gdyż dzięki literaturze pięknej dziecko ma zaspokojoną potrzebę wzruszeń estetycznych. Po szóste, jak zauważa P.Bąk, ludzie mówiący tym samym językiem mają poczucie wspólnoty, zatem język pełni również funkcję wychowawczą.

Z wymienionych wyżej funkcji wynika centralne miejsce języka polskiego jako przedmiotu nauczania w klasach niższych i doniosła rola jaką odgrywa on w procesie rozwoju języka dziecka w tym okresie.

LITERATURA:

P. Bąk: Gramatyka języka polskiego

H. Baczyńska: Metodyka języka polskiego w klasach I- III

J. Kulpa: Nauczanie języka polskiego w klasach I -IV

Z. Lorenc, T. Wróbel: Nauka czytania i pisania, Praca nauczyciela i ucznia w klasach I-III

M. Radwiłowicz: Metodyka nauczania początkowego

E. Rostańska: Teoretyczne odniesienia i praktyczne rozwiązania w pedagogice wczesnoszkolnej

E. Rostańska: Kształcenie językowe dziecka a sytuacja wypowiedzeniotwórcza

B. Wilgocka - Okoń: Dojrzałość szkolna dzieci a środowisko

B. Wilgocka - Okoń: Zasób umysłowy dziecka

L. Wołoszynowa: Młodszy wiek szkolny, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży red.M Żebrowska
 

Opracowanie: Jolanta Kominek

Wyświetleń: 2023