Katalog

Joanna Małocha
Sztuka, Ćwiczenia

Erwin Panofsky. Architektura gotycka i scholastyka - analiza artykułu

- n +

Erwin Panofsky, Architektura gotycka i scholastykam 1 - analiza artykułu

ĆWICZENIE: Po zapoznaniu się z wyżej wzmiankowanym artykułem z zakresu teorii sztuki określ:
  1. Zasadnicze tezy autora uporządkowane w ciąg myślowy (z zaznaczeniem łączników między poszczególnymi myślami).2
  2. Ocenę przydatności tekstu w formacji intelektualnej historyka sztuki.3
  3. Własne refleksje nad tekstem.4
PRZYKŁADOWE ODPOWIEDZI: I. ZASADNICZE TEZY AUTORA UPORZĄDKOWANE W CIĄG MYŚLOWY Tym, co stanowi o istocie danego okresu historycznego i pozwala go wyodrębnić jest pewna jedność wszelkich przejawów ludzkiej aktywności intelektualnej wówczas podejmowanych. I tak zauważa się zbieżność między architekturą gotyku i filozofią scholastyczną. Chociaż tego typu analogie występowały już uprzednio, to jednak znamiennym jest, iż wczesna scholastyka narodziła się w tym samym czasie i środowisku, co i architektura wczesnogotycka. Zaś dojrzały styl gotycki różnił się od swych poprzedników tak, jak organizacja formalna summy dojrzałej scholastyki - od mniej jednolitych encyklopedii XI i XII wieku. Tego typu paralele widoczne były także w dobie kryzysu fazy dojrzałej scholastyki i dojrzałego gotyku, która - w obydwu wypadkach - nastąpiła w latach 30-tych XIII wieku. Kiedy zaś w XIV wieku pojawiły się nowe nurty scholastyczne, także twórczość artystyczna rozszczepiła się na wiele różnych stylów. Przy czym innowacje sztuki tego okresu odzwierciedlały empirycznego i partykularystycznego ducha scholastycznego nominalizmu oraz tendencje mistycyzmu. Te pozornie sprzeczne ze sobą ruchy filozoficzne miały jednak dużo wspólnego (subiektywizm, zerwanie więzi między rozumem i wiarą) i ostatecznie splotły się, co znalazło wyraz w malarstwie niderlandzkim. Podobnie zaś elementem łączącym różnorakie modele gotyckiej twórczości był subiektywizm (znakiem czego - perspektywiczna interpretacja przestrzeni). Ten związek zachodzący między sztuką gotycką a scholastyką w poł. XII wieku wynikał z rozprzestrzeniania się tzw. "stałej skłonności myślowej". Sprowadzała się ona do dwóch zasadniczych postulatów filozoficznych: manifestatio - wyjaśnienie, rozjaśnienie i concordantia - uzgodnienie. Z tym scholastycznym punktem widzenia artyści gotyccy stykali się przy najróżniejszych okazjach. Przy czym sformułowania teologiczne znalazły swe odbicie raczej w sztukach plastycznych niż w architekturze, która bardziej przyswajała i przekazywała aniżeli stosowała we własnej praktyce istotę współczesnej myśli. Za sprawą pierwszego z wymienionych postulatów filozoficznych - manifestatio (będącego przymierzem wiary i rozumu) - scholastycy dążyli do uwidocznienia logiki swego rozumowania. Doprowadziło to do powstania specyficznych dzieł literackich - summ, o rygorystycznie przestrzeganej i starannie przemyślanej budowie. Hierarchii poziomów logicznych takiego traktatu odpowiadały natomiast części na jakie podzielona była gotycka budowla oraz relacje między nimi. Podobnie również jak summa dojrzałej scholastyki katedra gotyku klasycznego stawiała sobie wymóg całkowitości w swoim wystroju rzeźbiarskim i założeniu konstrukcyjnym. Z kolei scholastyczny postulat artykulacji znalazł wyraz architektoniczny w jednolitym podziale całej budowli i jej poszczególnych części. Jednakże rozczłonkowanie takie ograniczone było inna zasadą filozoficzną - "precyzji i logiki wnioskowania". Sprawiło to, iż poszczególne elementy budowli - wiążąc się w całość - objawiały swą odrębność i pozostawały w określonym wzajemnym związku. Relacja ta pozwalała natomiast na wnioskowanie o jednym elemencie z drugiego. Ów proces wyjaśniania obecny był jeszcze wyraźniej w malarstwie i rzeźbie gotyckiej. Ewolucja stylu gotyckiego od początków do fazy klasycznej trwała ponad wiek i przebiegała poniekąd "skokowo". Wynikało to z faktu, iż ostateczne rozwiązania osiągane były przez przyjęcie i pogodzenie wcześniej istniejących ewentualności. Stąd ideał budowli gotyckiej (bazylika trójnawowa, o trójdzielnym transepcie, z koncentryczną częścią wschodnią z obejściem i wieńcem kaplic oraz dwiema wieżami w fasadzie) był modelem powstałym ze zmagań dwóch rozwiązań o wcześniejszym rodowodzie. Ten proces uzgadniania jest niczym innym, jak zastosowaniem w architekturze kolejnego z głównych postulatów scholastyki - concordantia. Owa technika godzenia, pozornie nie dających się pogodzić, sprzeczności określała sposób akademickiego nauczania, uzyskiwania jednobrzmiących argumentów z przeciwnych sobie autorytetów i dowodzenia w samych pismach scholastycznych. Osiąganie architektonicznego uzgodnienia, zgodnie z tą filozoficzną skłonnością myślową, obrazuje dobrze ewolucja rozety fasady zachodniej, organizacji ściany nawy pod triforium oraz ukształtowania filaru nawy głównej. Na tych - i innych - przykładach widać, iż niejednokrotnie dialektyka scholastyczna dźwignęła myśl architektury gotyku do punktu, w którym przestawała ona niemal być architektoniczną. II. OCENA PRZYDATNOŚCI TEKSTU W FORMACJI INYELEKTUALNEJ HISTORYKA Erwin Panofsky postuluje, aby historyk sztuki (czy też właściwie - historyk w ogóle) posiadał umiejętność szukania wewnętrznych analogii pomiędzy tak różnymi zjawiskami jak sztuki piękne, literatura, filozofia, społeczne i polityczne prądy, ruchy religijne, itp. Warunkuje to, jego zdaniem, poprawność pracy badacza już od samego jej początku, tj. od przeprowadzania periodyzacji dziejów. Oczywiście istnieje tu niebezpieczeństwo wynikające z sięgania do argumentacji spoza dziedziny własnej specjalizacji. Niemniej konieczne jest dla pełni analizy rozpatrywanie wewnętrznej treści dzieła na tle całości osiągnięć cywilizacyjnych epoki, w której ono powstało. Ograniczanie zainteresowań historyków sztuki do ustalania przekształceń i przebudów, aktów prawnych, wartości materialnej i zmian posiadaczy jest zubożeniem faktycznego przedmiotu ich obserwacji. Takie zaś "okrojenie" uniemożliwia praktycznie osiągnięcie poprawnych i kompletnych wyników rozważań. Potrzeba wzbogacenia formacji intelektualnej historyka o umiejętność podejmowania działań o charakterze interdyscyplinarnym poparta została tu wykazaniem uderzających zbieżności między architekturą gotyku, a filozofią scholastyczną. Bo przecież obie te dziedziny były wyrazem potężniejącego postępu społecznego feudalizmu wieków XI - XIII z jego rozwojem sfery materialnej, umiejętności, zainteresowań, sztuki i wiedzy. III. OSOBISTA REFLEKSJA NAD TEKSTEM Tekst Erwina Panofsky'ego zaskoczył mnie ukazaniem niezwykle ciekawych powiązań między sztuką gotyku, a nurtem filozofii scholastycznej. W toku pobieżnego poznawania historii sztuki rzadko zwraca się uwagę na tego typu wpływy i zależności, tracąc w ten sposób - jak się okazuje - wiele cennych spostrzeżeń i wiadomości. Na pierwszy rzut oka połączenie filozofii i historii sztuki - tych dwóch, tak niełatwych w końcu dziedzin - daje trudną do przyswojenia "mieszankę piorunującą". Faktycznie jednak nie jest to wyjaśnianie według zasady ignotum per ignotum. Wprost przeciwnie, to wskazanie związków przyczynowo-skutkowych i a co za tym idzie - ułatwienie zrozumienia pewnych (czasami wydawałoby się, że bezzasadnych) działań twórców minionych epok. Spojrzenie na sztukę wieków XI - XIII przez pryzmat sporów dzialektyków i antydialektyków, czy też potężnego nurtu zainteresowań humanistycznych i naukowych w szkole katedralnej w Chartres, pozwala zobaczyć w dziełach artystycznych odbicie mentalności, umysłowości, czy wręcz - osobowości ludzi średniowiecza. Przypisy:
1. Artykuł ten dostępny jest w kilku periodykach i publikacjach zbiorowych z zakresu historii i teorii sztuki, stąd brak konkretnych danych bibliograficznych.
2. Ćwiczenie to służy rozwijaniu umiejętność dokonywania streszczeń dłuższego tekstu i "filtrowania" danych, oraz tworzenia spójnych i logicznych ciągów myślowych.
3. Ćwiczenie to służy rozwijaniu umiejętność przeprowadzania krytycznej oceny tekstu ze względu na określony jego aspekt.
4. Ćwiczenie to służy rozwijaniu umiejętność kształtowania własnej postawy względem omawianego zagadnienia (wypowiadania poglądów własnego "Ja").

 

Opracowanie: Joanna Małocha

Wyświetleń: 2812


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.