Metody i formy nauczania - podział i charakterystyka

Metoda - zespół czynności oraz środków stosowany w sposób powtarzalny dla osiągnięcia zaplanowanego celu. Metoda nauczania - sposób pracy nauczyciela z uczniami umożliwiający osiągnięcie celów kształcenia, inaczej mówiąc wypróbowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości uczniów. Dobór metod nauczania jest uzależniony od wieku uczniów, charakterystycznych właściwości poszczególnych przedmiotów nauki szkolnej, celów i zadań pracy dydaktyczno - wychowawczej, jak również od organizacji środków, którymi zamierza się posłużyć nauczyciel w czasie danej lekcji lub ich większego zbioru tzn. jednostki metodycznej. Poglądy dydaktyków na temat klasyfikacji metod nauczania są dość zróżnicowane. Pierwszą próbę usystematyzowania tych metod podjęli w połowie lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia rosyjscy dydaktycy L. J. Lerner i M. N. Skatkin. Wyróżnili oni następujące grupy metod: - objaśniająco - poglądową (odtwórczą), na którą składają się takie metody jak: pokaz, wykład, lektura, audycje radiowe, programy telewizyjne itp., która daje… wiedzę, ale nie rozwija myślenia twórczego. - problemową - dzięki której uczniowie "są wdrażani do logicznego, krytycznego myślenia" za pomocą wykładu, obserwacji, pracy z książką, eksperymentu, wycieczki. - częściowo poszukującą - jak np. samodzielna praca uczniów, pogadanka, projektowanie, modelowanie,, która zapewnia dzieciom i młodzieży aktywny udział w niektórych fazach czy etapach naukowego badania oraz pozwala im opanować pewne elementy owego procesu. - badawczą, umożliwiającą uczniom stopniowe zaznajamianie się z zasadami i poszczególnymi fazami badania naukowego naukowego, więc studiowanie literatury dotyczącej analizowanego problemu, sporządzanie planu badań, sprawdzanie i opracowywanie uzyskiwanych wyników badań. Autorzy tego podziału uważają, że w tej klasyfikacji metod nauczania przechodzi się stopniowo od metod wymagających od ucznia stosunkowo niedużej samodzielności do metod w pełni angażujących jego samodzielność. Podział ten nie jest wolny od wykroczeń przeciwko logicznym zasadom adekwatności i rozłączności. Świadczy o tym chociażby sztuczne oddzielenie grypy metod problemowych od badawczych, podobnie ja zaliczenie wykładu do różnych grup metod. Inny pedagog L. Klingberg pisze o metodach: - monologowych - wykład, opowiadanie i pokaz. - dialogowych - różne rodzaje pogadanki - formy współpracy w nauczaniu - nauczanie indywidualne, grupowe, frontalne i partnerskie np. wspólne odrabianie prac domowych przez uczniów. W. Okoń opiera swój podział metod nauczania na koncepcji wielostronnego nauczania - uczenia się. Według niego uczeniu się przez uczniów gotowych treści, rozwiązywaniu zagadnień, przeżywaniu określonych wartości oraz czynnościom praktycznym odpowiadają odpowiednio metody: - metoda asymilacji wiedzy - pogadanka, dyskusja, praca z książką, - metoda samodzielnego dochodzenia do wiedzy - klasyczna metoda problemowa: metoda przypadków, sytuacyjna, burza mózgów, mikronauczanie, gry dydaktyczne. - metody waloryzacyjne (eksponujące) - impresyjne, ekspresyjne. - metody praktyczne - ćwiczebne, realizacji zadań wytwórczych. Wreszcie w literaturze spotyka się podział metod nauczania Cz. Kupisiewicza, który wyróżnia następujące grupy metod: - metody oparte na obserwacji - metoda pokazu (Demonstrowanie uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosowne objaśnienie ich cech). metoda pomiaru (Pozwala określić ilościową stronę badanej rzeczywistości, obejmuje czynności wykonywane bądź przez nauczyciela w postaci pokazy, bądź bezpośrednio przez uczniów pracujących pod jego kierunkiem) . - metody oparte na posługiwaniu się słowem - pogadanka (Istota pogadanki polega na rozmowie nauczyciela z uczniami, przy czym nauczyciel jest w tej rozmowie osobą kierującą: zmierzając do osiągnięcia znanego sobie celu, stawia uczniom pytania, na które oni z kolei udzielają odpowiedzi. W ten sposób dochodzą do wiedzy krok po kroku), opowiadanie ( Polega na zaznajomieniu uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w formie ich słownego opisu. Jego skuteczność zależy od tego czy nauczyciel operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów, uczniów także od racjonalnego wiązania pokazu z objaśnieniami słownymi oraz w klasach wyższych z dyskusją. Jego treść musi nawiązywać do posiadanego przez uczniów doświadczenia, rozszerzając je i zarazem wzbogacając o nowe elementy.) dyskusja (Istota dyskusji polega na wymianie poglądów na określony temat. Warunkiem skutecznego posługiwania się nią w pracy dydaktycznej jest uprzednie przygotowanie uczniów do wymiany myśli zarówno w sensie merytorycznym jak i formalnym. Przygotowanie to polega przede wszystkim na wyposażeniu dzieci i młodzieży w wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji.) wykład ( Podobnie jak opowiadanie, służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze. Od opowiadania różni się tym, Ze nie tyle oddziałuje na wyobraźnię i uczucia oraz pobudza myślenie konkretno - obrazowe, co raczej aktywizuje myślenie hipotetyczno dedukcyjne słuchaczy.) praca z książką (Jest ona skutecznym sposobem kontroli i oceny wyników samokształcenia. Przedmiotem samodzielnej pracy ucznia z książka może być po prostu lektura, wyszukiwanie odpowiedzi na określone pytania, streszczenie poglądów jej autora, analiza tekstu ze względu na czas i miejsce akcji, styl i formy gramatyczne i logiczne, wreszcie uczenie się na pamięć.) - metody oparte na działalności praktycznej uczniów - metoda laboratoryjna ( Metoda ta polega na tym, że nauczyciel gromadząc niezbędne pomoce naukowe oraz odpowiednio przygotowując lekcję, umożliwia uczniom wykonanie określonych eksperymentów (doświadczeń) biologicznych, chemicznych, fizycznych i innych. Eksperymenty te może on zarazem wykorzystywać albo w tym celu, żeby na podstawie uzyskanego materiału wyprowadzać zamierzone uogólnienia, albo też dla zilustrowania w praktyce poznanych już wcześniej przez uczniów w sposób werbalny praw zasad i reguł.) metoda zajęć praktycznych ( Metoda ta obejmuje dość szeroki zakres czynności uczniów, np. obróbkę drewna i metali, obsługę maszyn i aparatów, rysunek techniczny, pracę produkcyjną i handlową. Polega ona na stosowaniu wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych.) We współczesnym systemie dydaktycznym dobór metod nauczania zależy - jak wcześniej wspomniałem - od celów, treści i zadań dydaktycznych oraz od wieku uczniów. Nie znaczy to jednak, że poszczególne grupy metod lub pojedyncze metody, należące do tych grup, trzeba wiązać rygorystycznie np. z określonymi fazami rozwoju psychofizycznego dzieci i młodzieży. Nie uważa się za słuszne, aby najpierw kształcić uczniów na materiale konkretnym, a dopiero później - w innej już niejako fazie - na tym, co abstrakcyjne. Kryteria doboru metod nauczania mają nie tyle charakter wykluczający, co raczej ukierunkowujący, że wskazują tendencje główne, aczkolwiek nie jedyne. Dlatego też jednostronność w posługiwaniu się metodami oglądowymi, słownymi czy praktycznymi nie zapewnia dobrych wyników pracy dydaktycznej. Postulat ten obowiązuje zarazem nie tylko w zakresie zaznajamiania uczniów z nowym materiałem, lecz również przy jego utrwalaniu oraz przy kontroli i ocenie uzyskiwania wyników. O skuteczności pracy dydaktyczno - wychowawczej decydują również formy organizacyjne. Są one zdeterminowane przez cele i zadania kształcenia, liczbę uczniów objętych oddziaływaniem dydaktycznym, charakterystyczne właściwości poszczególnych przedmiotów nauki szkolnej, miejsce i czas pracy dzieci i młodzieży, wyposażenie szkoły w pomoce naukowe itp. A więc dobór form nauczania zależy jak dobór metod od wielu czynników. O ile jednak metody odpowiadają napytanie - jak uczyć - w określonych warunkach, o tyle formy nauczania wskazują jak organizować tę pracę stosownie do tego, kto, kiedy, gdzie i w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia. Podstawę podziału form organizacyjnych pracy dydaktyczno - wychowawczej stanowią różne kryteria, a mianowicie: - liczba uczniów uczestniczących w procesie nauczania - uczenia się i tutaj wyróżniamy formy jednostkowe (Uczeń realizuje określone zadania dydaktyczne indywidualnie, korzystając przy tym z bezpośredniej i pośredniej pomocy nauczyciela.) i zbiorowe ( Zamiennie nazywane systemem klasowo - lekcyjnym - z uczniów o tym samym lub zbliżonym wieku tworzy się odrębne klasy. Każda klasa pracuje zgodnie z przeznaczonym dla niej rocznym planem nauczania. Podstawowa jednostka organizacyjną w tej formie jest lekcja ). - miejsce uczenia się dzieci i młodzieży i tutaj dzielimy te formy na zajęcia szkolne (Świetlicowe, warsztatowo - produkcyjne, laboratoryjne, klasowo - lekcyjne) oraz pozaszkolne (Do głównych rodzajów tego typu zajęć należą: praca domowa ucznia, szkolne i pozaszkolne kółka zainteresowań oraz wycieczka ). - czas trwania zajęć dydaktycznych i można tutaj mówić o zajęciach lekcyjnych ( Odbywają się na lekcjach) i pozalekcyjnych (Mogą być organizowane zarówno w szkole, jak i poza jej murami jako zajęcia pozaszkolne ). ZMODYFIKOWANY PODZIAŁ METOD NAUCZANIA PROGRAMOWANE - Z UŻYCIEM KOMPUTERA, Z UŻYCIEM MASZYNY DYDAKTYCZNEJ, Z UŻYCIEM PODRĘCZNIKA PROGRAMOWANEGO   PRAKTYCZNE - POKAZ Z OBJAŚNIENIEM, POKAZ Z INSTRUKTOREM, ĆWICZENIA PRZEDMIOTOWE, ĆWICZENIA LABORATORYJNE, ĆWICZENIA PRODUKCYJNE, METODA PROJEKTÓW, METODA PRZEWODNIEGO TEKSTU   EKSPONUJĄCE - POKAZ ŁĄCZONY Z PRZEŻYCIEM, FILM, SZTUKA TEATRALNA, EKSPOZYCJA.   WIZUALNE - WYKORZYSTANIE DYNAMIKI CAŁEGO CIAŁA; ZAGOSPODAROWANIE W POMIESZCZENIU LEKCYJNYM MIEJSC NA POZIOMIE OCZU W CELU UMIESZCZENIA TAM PLAKATÓW; STOSOWANIE TAŚM VIDEO, FOLIOGRAMÓW, SLAJDÓW, TABEL, KOLOROWYCH PISAKÓW I KREDY; POKAZYWANIE INTERESUJĄCYCH, KOLOROWYCH KSIĄŻEK; SPORZĄDZANIE MAP PAMIĘCI, CZĘSTE ZMIENIANIE FORM PRACY, STOSOWANIE RÓZNYCH POMOCY NAUKOWYCH; UMIESZCZENIE KLUCZOWYCH SŁÓW DOOKOŁA KLASY.   AUDYTYWNE - PROWADZENIE DYSKUSJI W PARACH I GRUPACH, GRUPOWE PRZEPROWADZANIE POWTÓREK - URZĄDZANIE WYSTĘPÓW GOŚCINNYCH - ORGANIZOWANIE MINIDEBAT - CZYTANIE Z ODPOWIEDNIĄ INTONACJĄ, RAPOWANIE, RYMOWANIE, DEKLAMACJE - PROWADZENIE ZAJĘĆ Z MAGNETOFONEM, PRÓBKAMI DŹWIĘKOWYMI - STOSOWANIE MNEMONIKI, ONOMATOPEI - TRAKTOWANIE MUZYKI JAKO ŹRÓDŁA RELAKSU, POBUDZENIA, WIZUALIZACJI ORAZ POMOCY W POWTÓRCE MATERIAŁU.   KINESTETYCZNE - STOSOWANIE MIMIKI, JĘZYKA CIAŁA - DEMONSTROWANIE POJĘĆ ZA POMOCĄ GESTÓW I RUCHÓW - PRZEPROWADZANIE ĆWICZEŃ ROZLUŹNIAJĄCYCH - PRZEPROWADZANIE ĆWICZEŃ POLEGAJĄCYCH NA PROJEKTOWANIU I KONSTRUOWANIU - ORGANIZOWANIE WYCIECZEK I ZAJĘĆ W TERENIE - WPROWADZANIE FIZYCZNEGO RUCHU - UCZNIOWIE ZDERZAJĄ SIĘ ZE SOBĄ NA OGRANICZONEJ PRZESTRZENI; RYSOWANIE NA BOISKUMAP SZLAKÓW HANDLOWYCH I PAŃSTW.

Opracowanie: mgr Paweł Duda

Zgłoś błąd    Wyświetleń: 15776