Kinezjologia edukacyjna w szkole jako skuteczna pomoc w nauce

Jestem nauczycielką nauczania zintegrowanego, pracuje z dziećmi 7 - 10 letnimi w szkole wiejskiej. Jest to szkoła do której dzieci dojeżdżają z trzech mniejszych miejscowości. Często są to uczniowie z rodzin ubogich lub patologicznych. W związku z tym wiele dzieci ma trudności w nauce. Staram się im pomagać na miarę swoich umiejętności w różnoraki sposób, tak jak wielu innych nauczycieli w tych samych sytuacjach. I tak poszukując innowacyjnych metod pomocy w nauce znalazłam ofertę kursu "Kinezjologii edukacyjnej". Jest to współczesny, efektywny kierunek nauki i praktyki w dziedzinie wiedzy o człowieku, stworzony przez amerykańskich autorów - dr Paula Dennisona i Gail Dennison. Propagują holistyczne spojrzenie na człowieka i jego rozwój, a głównym celem jest propagowanie metod i programów, które wykorzystują naturalny fizyczny ruch dla stymulacji mechanizmów i procesów ruchowego rozwoju i integracji układu ciało - umysł, np. "Gimnastyka Mózgu". Kinezjologia edukacyjna, której nazwa pochodzi od słowa kinesis, logos i łacińskiego słowa edukatio - wychowywać, kształtować - uczy i pokazuje w praktyce możliwości wykorzystania naturalnego ruchu fizycznego tak bardzo potrzebnego do organizowania pracy mózgu i ciała w celu łatwego uczenia się. Badania dr P. Dennisona wykazały, że metody kinezjologii edukacyjnej poprawiają umiejętności szkolne takie jak czytanie, pisanie, liczenie, rozumienie. Mają wpływ na poprawienie wizerunku własnego "Ja", wzmacniają wiarę we własne siły. Ponadto znacznie zwiększają motywację do podejmowania działań.

Gimnastyka mózgu to metoda, która za pomocą prostych ćwiczeń fizycznych wspomaga procesy uczenia się. Dzięki wykorzystaniu tych ćwiczeń wszystkie części mózgu włączają się i współpracują ze sobą, a to z kolei powoduje odblokowanie połączeń między nimi, spowodowanych w dużej mierze przez stres, czyli główną przyczynę kłopotów w nauce. W dobie komputeryzacji został bardzo ograniczony ruch fizyczny, a to on przecież jest naturalną potrzebą każdego organizmu i warunkiem skutecznego funkcjonowania psychicznego, szczególnie myślenia.

Dzięki pracom badawczym nad sposobem uczenia się, została opracowana metoda, system, zwana kinezjologią edukacyjną, którą wprowadza się od 15 lat w około 40 krajach, w tym również w Polsce.

KINEZJOLOGIA.

Kinezjologia to nauka obejmująca całość zagadnień związanych z wpływem ruchu na nasze zdrowie i rozwój procesów uczenia się. Nazwa pochodzi od greckiego słowa "kinesis" - ruch i "logos" - nauka.

KINEZJOLOGIA STOSOWANA.

Jest to metoda, która została opracowana na podstawie badań mięśni i punktów receptorów ucisku. Celem tej metody jest wzmacniania mięśni i spowodowanie przywrócenia prawidłowej równowagi mięśniowej. To jest bowiem podstawowym warunkiem utrzymania właściwej postawy i naszego zdrowia. Odbywa się to za pomocą właściwego dotknięcia i uruchomienia zablokowanych "obwodów" w mózgu.

KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA.

Ta metoda pochodzi z kinezjologii stosowanej i jest nauką o związkach ruchu ciała z organizacją i funkcjonowaniem mózgu. Przede wszystkim uczy ona i pokazuje możliwości wykorzystania naturalnego ruchu fizycznego potrzebnego do organizowania pracy mózgu i ciała w celu łatwiejszego uczenia się. Jest oparta na badaniach i zawodowym doświadczeniu dr Paula Dennisona i od ponad 25 lat wykorzystuje się ją w wielu krajach świata - w domu, szkole, w biznesie. Metody tego programu oparte są na prostych i zabawnych ruchach oraz różnych sensomotorycznych technikach, mających na celu aktywizację naturalnych mechanizmów samoregulacji i rozwoju oraz integrację asymetryczną funkcji lewej i prawej półkuli mózgu. Ćwiczenia wykonywane w tej metodzie ułatwiają przyjmowanie informacji, poprawiają koordynacje wzrokową, słuchową i ruchów całego ciała, doskonalą umiejętności czytania i pisania.

GIMNASTYKA MÓZGU.

W tej metodzie za pomocą prostych ćwiczeń fizycznych wspomaga się procesy uczenia się. W wyniku wykorzystania ćwiczeń wszystkie części mózgu włączają się i współpracują ze sobą, a to z kolei powoduje odblokowanie połączeń występujących między nimi, które spowodowane bywają głównie stresem. Stres to przecież ważna przyczyna kłopotów z nauką. Autorem metody jest również dr Paul Dennison.

Program "Gimnastyki Mózgu" stosowany jest w wielu szkołach i ośrodkach edukacyjnych na całym świecie w celu pobudzania funkcji mózgu przed nauką oraz łatwego i bardziej efektywnego przyswajania informacji. Ćwiczenia są łatwe, więc dostarczają wiele radości. Dzięki nim dzieci zdobywają większą motywację do nauki, uczą się używając całego swojego potencjału i łatwo osiągają sukcesy.

TRUDNOŚCI SZKOLNE.

W ówczesnym społeczeństwie rywalizacja jest tak rozpowszechniona, że już dzieci przedszkolne i szkolne są pod wpływem różnych nacisków, które to prowadzą niestety do stresu. Wielkim źródłem stresu jest więc sama szkoła, zwłaszcza dla tych dzieci, które osiągają słabe wyniki w nauce. To w konsekwencji przynosi wiele negatywnych emocji, które prowadzą do lęku, postrzegania zagrożenia i niebezpieczeństwa. To jeszcze bardziej upośledza ucznia, w wyniku czego wyniki szkolne spadają w dół. Gdyby jednak każde dziecko czuło się wspierane i doceniane, można byłoby pozbyć się stresu w sytuacji uczenia się. W polskich szkołach najczęściej brakuje różnic w uczeniu się, szkoła preferuje tylko pewne style uczenia się na określonym rodzaju zadań. Wysoko nagradzane są: logika, sekwencje, liczenie, kategoryzowanie, umiejętności werbalne, humor, ruch rytmiczny i tworzenie obrazu. Mimo, iż poszukujemy coraz lepszych metod kształcenia, to badania w szkołach wykazują braki w podstawowych umiejętnościach: zbyt słabej znajomości matematyki, logicznego i twórczego myślenia oraz niskiego poziomu czytelnictwa. U coraz większej liczby dzieci stwierdza się również trudności w czytaniu, zapamiętywaniu i rozumieniu czytanych treści. Dzieci zapominają o zadaniach domowych, gubią zeszyty, są bardzo gadatliwe, na krótko koncentrują uwagę.

Każde dziecko, które ma sobie radzić z wymaganiami szkolnymi powinno posiadać prawidłowo rozwiniętą percepcje wzrokową, słuchową, oraz motorykę ciała. Wówczas używa obu oczu, uszu, rąk, nóg, prawej i lewej półkuli mózgowej. Aby jednak te zdolności były dobrze wykształcone, potrzebny jest naturalny ruch fizyczny. Ruch pobudza i aktywizuje wiele naszych możliwości umysłowych. Jest konieczny dla wszystkich działań, poprzez które wyrażamy i określamy nasze uczenie się, nasze rozumowanie i nas samych.

Już w okresie płodowym ruch daje pierwsze poczucie świata i zapoczątkowuje wiedzę o prawach grawitacji. Jest on podstawą do kształcenia wzroku, poznawania i badania kształtu i form naszego otoczenia, a także do wzajemnych interakcji z ludźmi i siłami znajdującymi się wokół nas.

Ruch jest czuciowo - ruchowym wydarzeniem, połączonym z osobistym rozumieniem fizycznego świata, z którego pochodzi nasze uczenie się. Na przykład ruch głowy ustawia narządy zmysłów: oczy, uszy, nos i język na przyjęcie informacji z otoczenia. Ruchy oczu umożliwiają widzenie z odległości, doświadczenie trójwymiarowości, poczucie tego, co znajduje się na obwodzie pola widzenia. Precyzyjne ruch rąk pozwalają dotykać i przekształcać świat. Ponadto ruch umożliwia wyłanianie zapachów, które często są kluczem do przywołania z pamięci wydarzeń lub dźwięków.

Innym przykładem jest to, że każda liczba i litera ma również swój przypisany ruch i posiada wyczuwalny i odciśnięty na strukturze mięśniowej kształt, który może być powtórzony i doskonalony poprzez ruch pisania. Dzięki wieloletnim doświadczeniom jesteśmy w stanie bawić się, uwalniać rozumienie od dawnych skojarzeń i tworzyć nowe. Za pomocą ruchu możemy zmieniać w słowa i działania nasze myśli i emocje. Zawsze w momencie, gdy się poruszamy w sposób zorganizowany, pojawia się pełna aktywacja i integracja mózgu. Dlatego już wcześniej wielu znanych na świecie pedagogów (M. Montessori, R. Steiner) zauważyło ścisły związek ruchu z procesem uczenia się. Jednak głównym sprawcą trudności w szkole jest przede wszystkim stres, czyli specyficzny rodzaj doświadczenia emocjonalnego. To on powoduje, że często dzieci nie mają szans na rozwinięcie swoich możliwości. Tak więc najlepszym sposobem w tej sytuacji jest obniżenie stanu stresu poprzez przestrzeganie prawidłowości naturalnego rozwoju fizycznego i psychicznego.

PAUL I GAIL DENNISON.

Paul Dennison, doktor filozofii, dyrektor Fundacji Kinezjologii Edukacyjnej w swojej walce o znalezienie drogi wyjścia z własnej dysleksji i kłopotów ze wzrokiem, ułożył program gimnastyki mózgu. W latach siedemdziesiątych rozwinął gimnastykę mózgu w Centrum Uczenia się w Kalifornii, gdzie przez dziewiętnaście lat pomagał dzieciom i dorosłym. Jego odkrycia opierają się na zrozumieniu współzależności rozwoju fizycznego, opanowywania języka i osiągnięć intelektualnych. Ten system wyrósł na podstawie jego osiągnięć w dziedzinie psychologii.

On i jego żona, opublikowali trzynaście książek i podręczników, które przetłumaczone zostały na wiele języków. Program jest szeroko stosowany w Australii, Afryce, Kanadzie, Europie, Nowej Zelandii, Rosji, Ameryce Południowej i w Stanach Zjednoczonych. Obecnie jest on prowadzony w szkołach USA po zatwierdzeniu przez Fundację Edukacji Narodowej

Odkrycie Dennisonów dotyczyło przede wszystkim tego, że w dziedzinie ruchu i mechanizmów integracji myśli i ruchu istnieją dwa zasadnicze typy ruchów:
- typ I - to ruchy przekraczające linie środkową ciała, które powodują uaktywnienie naturalnych mechanizmów i w związku z tym zwiększają szybkość przekazywania informacji, umożliwiają swobodny rozwój funkcji psychofizycznych, zapewniają optymalną pracę układu nerwowego a także łatwość i spontaniczność uczenia się.
- typ II - to ruchy jednostronne, powodujące rozdzielenie myśli i ruchu, włączające "mechanizm rozłączania myśli i ruchu".

Obydwa te mechanizmy są niezbędne i jednakowo ważne, tak samo jak ważna jest umiejętność przechodzenia od jednego mechanizmu do drugiego i odwrotnie. Dziecko, które nadmiernie wykorzystuje tylko jedną stronę ciała i jedną półkulę, poświęca na naukę więcej czasu oraz wykorzystuje do tego więcej energii ciała i mózgu. A jeśli łatwo korzysta z obu mechanizmów i wykorzystuje je w sposób zintegrowany, uczy się z łatwością i dużo szybciej.

ĆWICZENIA GIMNASTYKI MÓZGU.

Są to zazwyczaj ćwiczenia kinezjologiczne, które zostały podzielone na cztery grupy:
- ruchy umożliwiające przekroczenia linii środkowej,
- ruchy rozciągające mięśnie ciała,
- ruchy energetyzujące,
- ruchy pogłębiające.

Ponadto spełniają następujące role:
- pobudzają określone części mózgu i i "mechanizmy integracji myśli i ruchu":
* koordynacja "ręka - oko" - czytanie, pisanie, rysowanie;
* koordynacja małej i dużej motoryki rąk przy pisaniu, pływaniu, komunikowaniu się;
* koordynacja trzech wymiarów - lateralności, ześrodkowania i skupienia;
- ożywiają mechanizmy integracji "myśli i ruchu", przez co likwidują efekt stresu wielu odruchów.

Podczas stresu aktywne są tylne obszary mózgu i włączone mechanizmy przetrwania, które uniemożliwiają przejście informacji do przednich obszarów mózgu i ich przetworzenie.

W wyniku stosowania takich ćwiczeń nowy sposób uczenia się staje się bardziej naturalny, spontaniczny i sprzyja lepszemu i szybszemu zapamiętywaniu, bowiem informacje w komórkach nerwowych - neuronach z łatwością przemieszczają się z lewej do prawej, z góry do dołu, przodu i tyłu mózgu.

Ćwiczenia rozpoczynają się od pewnego stanu gotowości, który nazywamy PAKE- pozytywne, aktywne, klarowne, energetyczne uczenie się (PACE - positive, aktive, clear, energetic). To przygotowanie składa się z picia wody do energetycznego uczenia się, punktów na myślenie, ruchów naprzemiennych i pozycji Cooka.

PUNKTY NA MYŚLENIE.

Punkty te, to miękkie wgłębienia pod obojczykiem, po obu stronach mostka. Wykonuje się je poprzez położenie jednej ręki na pępku, podczas gdy druga stymuluje punkty pomiędzy żebrami (masuje). W ten sposób pobudzamy ścieżki neurologiczne związane z koordynacją pracy oczu oraz aktywizujemy obie półkule mózgowe do wspólnej pracy. To ćwiczenie pomaga:
- prawidłowo łączyć głoski,
- prawidłowo układać ciało podczas czytania,
- unikać odwracania i zmieniania kolejności literek

WODA.

Jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu limfatycznego:
- aktywizuje mózg do elektrycznych i chemicznych relacji między mózgiem a układem nerwowym,
- wszystkie umiejętności szkolne poprawiają się.

RUCHY NAPRZEMIENNE.

To naprzemienne chodzenie w miejscu, Przez dotyk prawym łokciem lewego kolana pobudzane są równocześnie duże powierzchnie obu półkul mózgowych. Ruchy te są jak świadome chodzenie, które przez ciało wspomaga równowagę aktywacji nerwowej. Ruchy naprzemienne muszą być wykonywane powoli.
Ćwiczenie to poprawia:
- orientację przestrzenną,
- koordynację całego ciała,
- obuoczne widzenie,
- daje świadomość istnienia przestrzeni osobistej,
- aktywizuje mechanizm integracji sensoryczno - motorycznej.

POZYCJA COOKA.

Wykonuje się przekładając jedną kostkę nad drugą - tę, którą jest wygodniej, krzyżując nogi. Następnie krzyżujemy ręce, dłonie łączymy razem i odwracamy tak, by kciuki były skierowane w dół. Potem należy zamknąć oczy, język położyć na podniebieniu i oddychać swobodnie. Podczas wdechu język należy przyciskać do podniebienia, a w czasie wydechu rozluźniać go. Ćwiczenie to powoduje:
- wyciszenie emocjonalne,
- zwiększenie poczucia własnej wartości i pewności siebie,
- poprawę koncentracji i uwagi,
- bardziej efektywne, głębsze oddychanie,
- szybsze uspokojenie systemu nerwowego po nadmiernym wpływie telewizora, komputera, czy innych silnych stymulacji.

Nauczyciele często używają tego ćwiczenia dla siebie samych, gdy podnosi się im poziom stresu i również po to, by uciszyć uczniów i przywrócić ich koncentrację.

Inne przykłady ćwiczeń gimnastyki mózgu, które działają na rozwój poszczególnych umiejętności to:

LENIWE ÓSEMKI.

To ćwiczenie wykonuje się rysując lub wodząc za przedmiotem po kształcie położonej ósemki (znaku nieskończoności). Ruch należy zaczynać zawsze od środka w lewo do góry - lewą ręką, następnie prawą ręką i kończąc obydwoma rękoma połączonymi razem. Jest to łatwy i naturalny sposób na nauczenia się płynnego przekraczania linii środka, która łączy pole widzenia lewego i prawego oka.

To ćwiczenie:
- poprawia koordynację obu oczu,
- ułatwia rozpoznawanie i rozróżniania symboli,
- sprzyja umiejętności bezstresowego pisania,
- doskonali technikę i tempo czytania.

SŁOŃ.

Jest jednym z najbardziej integrujących ćwiczeń gimnastyki mózgu. Wykonuje się je przez położenie lewego ucha na lewym ramieniu, a potem wyprostowanie lewej ręki jakby trąby. Przy rozluźnionych kolanach ręka maluje w polu środkowym wzór leniwej ósemki, zaczynając od środka, na zewnątrz i dookoła z oczami śledzącymi ruch końców palców. Dla dobrego efektu, ćwiczenie powinno być wykonywane powoli, trzy do pięciu razy z lewym uchem na ramieniu i tyle razy z prawym uchem na ramieniu.

Skutki tego ćwiczenia to:
- rozluźnienie mięśni szyi,
- polepszenie umiejętności czytania,
- wyostrzenie pamięci słuchowej,
- poprawienie umiejętności mówienia,
- doskonalenie zmysłu równowagi,
- rozwijanie myślenia matematycznego.

KAPTUREK MYŚLENIA.

Wykonuje się go przez kilkakrotne odwijanie uszu z góry do dołu. Masaż należy rozpoczynać od góry i przesuwać się w dół do płatka ucha. Ćwiczenie to pobudza cały mechanizm słuchu i wspomaga pamięć.
W ten sposób:
- wzrasta koncentracja i uwaga,
- polepsza się umiejętność słuchania i mówienia,
- aktywowana jest pamięć,
- rozwija się koordynacja wzrokowo - słuchowa.

ENERGETYCZNE ZIEWANIE.

Wykonuje się masując mięśnie wokół stawu skroniowo - żuchwowego. Usta muszą być lekko otwarte - należy wyobrazić sobie czynność ziewania.
Ćwiczenie to pobudza:
- procesy utleniania w organizmie,
- uwagę i percepcje wzrokową,
- umiejętność wybierania potrzebnej informacji,
- głośne czytanie i twórcze pisanie,

To tylko część z gimnastyki mózgu, które można wykorzystać jako pomoc w nauce. Ćwiczenia, przedstawione w tym opracowaniu uspokoją uczniów i wyciszą. Pomogą skoncentrować się i zapanować nad zdenerwowaniem, strachem czy niepowodzeniami. Jednocześnie dodają dzieciom energii, pobudzą organizm i pomagają w nauce czytania i pisania. Dobre nawodnienie ciała spowoduje, że myślenie i zapamiętywanie będzie prostsze. Dlatego polecam, by zawsze mieć w pobliżu chłodną wodę i popijać ją, kiedy tylko ma się na to ochotę.

WŁASNE DOŚWIADCZENIA.

Obserwując w szkole, w której uczę fakt, że coraz więcej dzieci mających przeciętne i ponad przeciętne zdolności, nawet te szczególnie uzdolnione pochodzące z rodzin, w których ceni się wykształcenie, po prostu nie radzi sobie w szkole, spróbowałam wykorzystać umiejętności zdobyte na warsztatach "Kinezjologii Edukacyjnej" w klasie, w której uczę. Na początku ograniczyłam się do pokazania dzieciom ćwiczeń wspomagających naukę, jako łatwej drogi do sukcesu. Ćwiczenia wykonujemy codziennie przed rozpoczęciem zajęć oraz w przerwach śródlekcyjnych. Ku mojemu zdziwieniu uczniowie bardzo poważnie podeszli do nowego sposobu pomocy w nauce. Ćwiczenia wykonują z radością, ale i z dużą starannością. Chętnie pokazują je rodzicom.

Tak wspaniałe podejście uczniów do tej problematyki zmobilizowało mnie do przeprowadzenia cyklu zajęć z kinezjologii edukacyjnej przy współudziale rodziców. Spotkania - zajęcia mają na celu:
- wzmocnienie pewności siebie i pozytywnej samooceny,
- wzmocnienie motywacji do działania,
- usprawnianie funkcji poznawczych takich jak czytanie, pisanie, pamięć,
- korekta wyuczonych złych nawyków czytelniczych,
- korekta wyuczonych schematów - przewzorowanie lateralne P Dennisona,
- wzmocnienie "mechanizmów integracji myśli i ruchu" i mechanizmów "rozłączania myśli i ruchu" do łatwego uczenia się.

Zajęcia prowadzę wg scenariuszy Elżbiety Suder - instruktorki kinezjologii edukacyjnej, które zamieszczone są w: "Kinezjologia edukacyjna w szkole jako pomoc w pokonywaniu trudności w uczeniu się" (Zielona Góra 2004)

Zachęcam wszystkich nauczycielki do wykorzystania w/w metod - ćwiczeń w swojej pracy pedagogicznej. Przekonałam się, że "wesoła gimnastyka" sprawia radość, a jednocześnie pomaga w nauce. Dzieci potrafią wyciszyć się podczas zajęć i wykazują lepszą motywację do nauki.

Bibliografia:

1. Dr Carla Hannaford - "Zmyślone ruchy, które doskonalą umysł. Podstawy Kinezjiologii Edukacyjnej". Wyd. Medyk Sp.z o.o. Warszawa 1998.
2. Erich Ballinger - "Wesoła gimnastyka. Rusz się i ucz się". Wyd. Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii, Warszawa 2003.
3. P.G.Dennison - "Kinezjologia edukacyjna dla dzieci". Polskie Stowarzyszenie Kinezjologów. Warszawa 2003.
4. E. Suder - "Kinezjologia edukacyjna w szkole jako pomoc w pokonywaniu trudności" Zielona Góra 2004.
 

Opracowanie: mgr Mariola Halat

Wyświetleń: 909