Katalog

Jadwiga Michnowska
Wychowanie fizyczne, Artykuły

Bezpieczeństwo na zajęciach ruchowych

- n +

Bezpieczeństwo na zajęciach ruchowych

Ruch jest naturalną potrzebą każdego człowieka. Aktywność ruchowa pomaga zachować zdrowie fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe.

W czasie zajęć ruchowych kluczową rolę odgrywa bezpieczeństwo dzieci i młodzieży. Bezpieczeństwo - stan, który polega na braku zagrożenia dodatnio wpływa na szybkość uczenia się i trwałość nabywania nowych umiejętności oraz zapewnia dobrą atmosferę. Uczestnicy zajęć ruchowych muszą więc być przekonani, że nie będą ośmieszeni, krytykowani, że nie grozi im utrata zdrowia i życia.

Stan pełnego bezpieczeństwa jest niezwykle trudno osiągalny, prawie niemożliwy do uzyskania. Sytuacje bowiem na zajęciach ruchowych są ciągle inne, ciągle nowe, a i ćwiczący mogą zachowywać się odmiennie w analogicznych sytuacjach. "Każdy, kto przeprowadził zajęcia ruchowe z młodzieżą wie, że bardzo często w sytuacjach wydawałoby się prostych i" niewinnych "dochodzi do ciężkiego wypadku, w innych zaś obiektywnie trudnych i niebezpiecznych nie zdarzają się wypadki" Na powstanie wypadku ma wpływ wiele czynników, z których jeden może mieć decydujące znaczenie.

Badania empiryczne, a także eksperymenty przeprowadzone w wielu krajach wskazują, że można obniżyć liczbę wypadków - zwłaszcza ciężkich.
Teoretycy stwierdzają, że dzięki dobremu przygotowaniu nauczycieli do pracy, liczbę wypadków można obniżyć o co najmniej 80%.

Do podstawowych obowiązków nauczyciela należy przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa, dlatego to on ponosi odpowiedzialność (zarówno dyscyplinarną, karną jak i cywilną) za wypadek na zajęciach ruchowych, w szczególności gdy miał on miejsce w wyniku ewidentnego niedopatrzenia, czy lekkomyślności, bądź beztroskiego sposobu wykonywania swoich obowiązków.
Odpowiedzialność za bezpieczeństwo ćwiczących nauczyciel ponosi od momentu przyjścia ćwiczących na zajęcia, do chwili opuszczenia zajęć, a więc również w czasie pobytu w rozbieralni i drodze do, i z miejsca ćwiczeń.

Przyczyny powstawania wypadków można podzielić na trzy grupy:
(wg Stanisława Strzyżewskiego)
A. Przyczyny powstałe z winy prowadzącego.
B. Przyczyny wypływające z osobowości ćwiczącego.
C. Przyczyny o charakterze technicznym.

A. Przyczyny wypadków z winy nauczyciela

Wynikają one ze złej organizacja procesu dydaktyczno-wychowawczego.
Z punktu widzenia bezpieczeństwa ćwiczących do najczęściej powtarzanych błędów w organizacji zajęć należą:
a) przypadkowy podział uczniów na zespoły lub brak takiego podziału,
b) rozmieszczenie ćwiczących zbyt blisko ścian, kaloryferów i innych przeszkód na sali lub boisku (szczególnie niebezpieczne przy grach i zabawach sportowych)'
c) nie przemyślany sposób przenoszenia przyborów i przyrządów,
d) brak lub zła ochrona przy ćwiczeniach trudnych i niebezpiecznych,
e) złe przygotowanie do zajęć sprzętu, przyrządów i obiektów,
f) brak przeglądu przyborów, przyrządów pod kątem ich niezawodności w każdej sytuacji,
g) nie ustalony sposób przychodzenia na zajęcia i wychodzenia z zajęć,
h) brak dyscypliny

W czasie ćwiczeń do wypadku dochodzi najczęściej wtedy, gdy ćwiczący:
a) nie zachowa w czasie ćwiczeń właściwej pozycji ciała - głowy, tułowia, rąk, nóg,
b) nie rozumie ruchu i nie wie, w jaki sposób go sobie przyswoić,
c) źle rozmieści szybkość ruchu w czasie,
d) niedostatecznie uchwyci przyrząd, przybór,
e) ma obawę przed wykonaniem całego ruchu lub jego części,
f) jest mało przygotowane do wykonania danego ruchu.

B. Przyczyny wynikające z osobowości ucznia

1. Brak dyscypliny przy wykonywaniu poszczególnych ćwiczeń.
2. Przeżycia osobiste (np. kłopoty rodzinne, złe samopoczucie itd.)
3. Brak rozgrzewki.
4. Znużenie.
5. Strach.
6. Niehigieniczny tryb życia (np. złe i nieregularne odżywianie, nadmierne przeciążenie fizyczne i psychiczne)
7. Pochopne lub nieprzemyślane ćwiczenia.
8. Uprzedzenie do wykonania ćwiczenia.
9. Trema lub przedstartowa gorączka
10. Brak znajomości zasad samoochrony.
11. Samoochrona przez nieumiejętność właściwego padania.

C. Przyczyny wypadków o charakterze technicznym.

1. Nie przygotowane należycie do zajęć obiekty sportowe
2. Niedostateczne wyposażenie w sprzęt i ubiór ćwiczącego.
3. Nierówna nawierzchnia bieżni.
4. Zły stan lodu.
5. Zły stan rozbiegu, miejsca odbicia itp.

Antoni Olszowski przyczyny zagrożeń bezpieczeństwa ćwiczących w czasie zajęć ruchowych sklasyfikował następująco:

A. Przyczyny powstałe z winy nauczyciela.

1. Słaba organizacja zajęć.
2. Nie przestrzeganie obowiązujących przepisów.
3. Słaba znajomość uczniów.
4. Brak świadomej dyscypliny.

B. Przyczyny wypadków z winy ćwiczącego.

1. Dowolność wykonywania ćwiczeń wynikająca np. z braku koncentracji, dyscypliny, czy beztroski.
2. Niecelowe zachowanie lub działanie wynikające z fałszywej oceny sytuacji (błędy decyzji).
3. Zmęczenie będące następstwem obciążenia lub przeciążenia fizycznego i psychicznego.

C. Zagrożenia bezpieczeństwa ćwiczących z przyczyn technicznych.

Z powyższych informacji wynika, że nauczyciel odgrywa kluczową rolę w zachowaniu bezpieczeństwa. Poprzez odpowiednie postępowanie może on w pewnym stopniu zapobiegać także wypadkom powstałym z winy ćwiczących. Aby zapewnić bezpieczeństwo musi być dobrze do zajęć przygotowany: sprawdzić stan techniczny sprzętu i obiektów sportowych, szczegółowo przemyśleć i wybrać najbardziej racjonalne i bezpieczne działania. W czasie zajęć musi być skoncentrowany oraz szybko podejmować trafne decyzje.

W celu zapewnienia bezpieczeństwa w czasie zajęć ruchowych prowadzący powinien:


1. Wywiesić, omówić i skrupulatnie egzekwować przestrzegania przepisów
bezpieczeństwa przez uczniów (regulamin korzystania z sali gimnastycznej, hali, pływalni, boiska).

2. Znać i przestrzegać przepisy prawne dotyczące zasad organizacji przebiegu zajęć oraz norm stosowanych przy budowie obiektów i urządzeń sportowych (mających zapewnić bezpieczeństwo ćwiczących)
Powinien zwrócić uwagę na:
- prawidłowe umieszczenie tablic do gry w koszykówkę (tablice usytuowane bliżej ściany zagrażają bezpieczeństwu zawodników, zwłaszcza atakujących kosz - możliwość uderzenia o ścianę)
- odległość linii końcowych i bocznych boisk od ścian (zbyt mała odległość grozi uderzeniem o ścianę na skutek upadków, czy małej przestrzeni do wygasania prędkości)
- prawidłowe ustawienie słupków do siatkówki (słupki ustawione na bocznych liniach boiska stanowią źródło stresów i są przyczyną powstawania wypadków)
- zabezpieczenie grzejników, pieców itp.
- wymiary sal (np. sale o wymiarach poniżej 9 m×18 m nie nadają się do urządzania wyścigów
- lokalizację obiektów sportowych
- przepisowe wymiary i urządzenia bieżni, skoczni, rzutni itd.
- nawierzchnię boisk
- rodzaj podłogi (nie powinna być śliska)

3. Zatroszczyć się o właściwy wybór i przygotowanie miejsca do zajęć ruchowych
Przed każdymi zajęciami sprawdzić stan:
- sali i szatni - powinien zawsze panować wzorowy porządek
- bieżni - powinna być wyrównana, uprzątnięta (oczyszczona z kamieni, szkła, chwastów itp.)
- boiska do gry - stan nawierzchni, stabilność bramek, umocowanie słupków do siatki itp.
- skoczni - musi być wypełniona taką ilością piasku, aby gwarantowała pełne bezpieczeństwo, (przed każdą lekcją piasek powinien być przekopany, a po każdym skoku wyrównany), rozbieg wyrównany, odpowiednio usytuowany próg odbicia)
- lodowisko - mocne (gwarancja, że się nie złamie), całe i gładkie
- planując zajęcia terenowe nauczyciel powinien poznać doskonale teren; jego układ (korzystniejszy ze względów bezpieczeństwa jest teren miękki, gdzie nie ma dołków, ostrych kamieni, wystających z drzew suchych gałęzi)
- w miejscu odbywania się zajęć ruchowych nie powinny przebywać inne osoby "bez celu"
- w czasie przerw i nieobecności nauczyciela sala powinna być zamknięta na klucz

4. Przygotować do zajęć sprzęt i przyrządy
- przed każdymi zajęciami sprawdzić stan sprzętu i przyrządów
- przybory (np. dyski, stojaki, kule itp.) powinny mieć przepisowe dla danego wieku wymiary i nie mogą być uszkodzone
- uszkodzone przyrządy powinien usuwać z sali, ewentualnie zabezpieczyć aż do naprawy, nie wolno ich używać nawet przy najprostszych ćwiczeniach (podarte materace, złamane, zniszczone skrzynie stwarzają większe niebezpieczeństwo podczas zajęć)
- łyżwy powinny być w dobrym stanie i silnie przytwierdzone do butów
- co najmniej jeden dwa razy w roku kontrolować ciężkie przybory gimnastyczne i wszelkiego rodzaju uchwyty (lin, kółek, krat, drabinek itp.) czy nie są uszkodzone
- egzekwować, aby sprzęt przenosili i wynosili tylko dyżurni lub wyznaczeni do tych czynności uczniowie
- uczyć uczestników zajęć do przenoszenia, składania i ustawiania przyrządów (szczególnie ciężkich) ciężkich posługiwania się nimi
- sprawdzić, czy przyrządy po ustawieniu wspierają się cała powierzchnią podstaw na podłodze, czy są dobrze złożone (np. skrzynie) i usytuowane (np. skrzynia, odskocznia materac)
- zwrócić uwagę na materace, czy nie ślizgają się po podłodze i czy po skoku nie pozostawiają wgłębienia, gdyż jest to często przyczyną utraty równowagi
- przyrządy ruchome ustawić do ćwiczeń w taki sposób, aby nie doszło do wypadku np. kozioł, czy skrzynię należy ustawić tak, aby było miejsce do rozbiegu, za materacem powinna być 5 - 6 - metrowa przestrzeń wolna od ściany lub innej stałej przeszkody, z jednej i drugiej strony przyrządu
- dopilnować aby po zakończeniu zajęć sprzęt sportowy był zebrany, przeliczony i odniesiony

5. Przed każdymi zajęciami sprawdzić ubiór i obuwie ćwiczących.
- uczniowie powinni mieć obuwie sportowe i odpowiedni strój sportowy
- nie mogą mieć przy sobie żadnych niepotrzebnych przedmiotów poza chusteczką do nosa (np. zegarków, kolczyków, pierścionków, łańcuszków, scyzoryków), gdyż grozi to urazami
- podczas uprawiania sportów zimowych powinni być odpowiednio ubrani i zabezpieczeni przed odmrożeniami (nóg, rąk, nosa, policzków, uszu)
- nauczyciel powinien uwzględniać pogodę; dostosować strój uczniów a także czas i rodzaj ćwiczeń do warunków atmosferycznych (należy pamiętać o hartowaniu dzieci, ale nie narażać je na przeziębienia)

6. Dbać o dyscyplinę
Na lekcjach musi być zachowana pełna dyscyplina.
- nauczyciel powinien egzekwować przestrzeganie regulaminu
- uczniowie powinni wykonywać ćwiczenia pod ścisłą kontrolą nauczyciela i ćwiczą tylko na jego rozkaz lub sygnał
- każdy uczestnik powinien znać swoje miejsce w zespole oraz ściśle wykonywać ustalone zadania (wiele wypadków notuje się rozgardiaszu i zbyt spontanicznego zachowania się ćwiczących)
- prezentować właściwą postawą wobec ćwiczącego i kolegów oraz sposobu wykonywania ćwiczeń (wykonywanie ćwiczeń w taki sposób, w jaki zaleci prowadzący)
- nauczyciel podczas sędziowania powinien przestrzegać prawideł gry, nie dopuszczać do brutalnej gry, nie pozwalać na zwycięstwo za wszelką cenę

7. W czasie ćwiczeń
Prowadzący powinien zwracać uwagę na bezpieczne odległości ćwiczących w stosunku do siebie (aby sobie wzajemnie nie przeszkadzali) oraz ścian, kaloryferów itp. Zapewni to poczucie bezpieczeństwa ćwiczącym i pozwoli uniknąć kolizji.

Istotna rolę w zapobieganiu kontuzji jest właściwa rozgrzewka. Podnosi ona sprawność układu oddechowego, krążenia, termoregulację, przygotowuje organizm do wysiłku

Rodzaj ćwiczeń i natężenie ćwiczeń należy dostosować do wieku, płci, rozwoju fizycznego umiejętności ćwiczących. Nowe ćwiczenia powinny być dokładnie omówione i poprawnie zademonstrowane przez prowadzącego. W trakcie omawiania i pokazu prowadzący powinien zwrócić uwagę na poszczególne elementy ćwiczeń a w sytuacjach bardziej złożonych wskazać zagrożenia wynikające ze złego ich wykonania. Ćwiczący muszą wiedzieć, że jeśli nie dostosują się do tych wskazówek, to ponoszą w pełni ryzyko i odpowiedzialność za powstała niebezpieczną sytuację bądź wypadek. Jednocześnie prowadzący powinien zapoznać dzieci z samoochroną oraz zorganizować pomoc przy ćwiczeniach zawierających elementy trudne i niebezpieczne. Zwrócić szczególną uwagę na przyswojenie umiejętności właściwego padania, co zapobiega nieszczęśliwym wypadkom, zmniejsza strach, podnosi pewność i zwiększa wartość ćwiczeń. Dzieci muszą być przekonane, że nawet po ewentualnym upadku nic im się nie stanie. Poczucie bezpieczeństwa umożliwi pewne wykonanie ćwiczeń.

W trakcie ćwiczeń działania prowadzącego powinny być skierowane na ochronę dziecka przed upadkiem. Wymaga to od niego dobrej znajomości ucznia nie tylko w zakresie jego poziomu rozwoju somatycznego, motorycznego, predyspozycji, upodobań ale także mechanizmów zachowań, sposobów reakcji, progu lęku, ryzyka i odwagi. Wiedzieć z czym sobie dziecko poradzi, a z czym nie. Powinien interweniować, gdy ćwiczący niewłaściwie ułożył ciało na przyrządzie lub źle rozłożył ruch w przestrzeni, lub w obawie przed upadkiem utracił kontrolę nad swoim położeniem a także gdy poprzednio w czasie danego ćwiczenia doszło do wypadku (wystąpić może lęk, który jest rezultatem nabytego doświadczenia).

Często do wypadków dochodzi w wyniku opóźnionej reakcji prowadzącego zajęcia na sytuacje, które zagrażają ćwiczącemu.

Powstawanie nadmiernego strachu utrudnia wykonanie pewnych faz ruchowych; często paraliżuje ruchy, zaburza rytm ruchu, uniemożliwia pełną koncentracje uwagi nie pozwala na obiektywną ocenę sytuacji. Dlatego należy znosić uczucie lęku poprzez stwarzanie okazji wykazania odwagi i wiary w możliwość powodzenia, oraz stymulowania do większego wysiłku, kształtowania wszechstronnej sprawności ruchowej (osoba wyćwiczona nie będzie się bała). Jednocześnie należy hamować działania uczniów, którzy chcą podejmować zadania ruchowe przekraczające ich możliwości motoryczne.

Intensywność ćwiczeń należy dostosować do samopoczucia ćwiczącego (nie zwiększać ćwiczeń gdy dziecko przeżywa kłopoty, jest smutne)

Uczestników powinno się dzielić na zespoły wyrównane pod względem sprawności fizycznej i umiejętności techniki gry (duża rywalizacji, większa satysfakcja ze zwycięstwa). Jednocześnie należy pamiętać, że nadmierna radość i towarzyszące jej rozprężenie zmniejsza koncentrację oraz prowadzi do podejmowania przez dziecko zadań przekraczających jego możliwości.

Aby zapewnić bezpieczeństwo na zajęciach prowadzący powinien odnosić się do ćwiczących z życzliwością i zrozumieniem a jednocześnie egzekwować przestrzegania ustalonych zasad. Zajęcia powinny zapewnić uczestnikom wiele osobistej satysfakcji ze zdobytych umiejętności i pozwolić się odprężyć.


Na podstawie literatury

1. M. Bondarowicz, T. Staniszewski: "Podstawy teorii i metodyki zabaw i gier ruchowych"
2. T. Maszczak: "Metodyka wychowania fizycznego"
3. S. Strzyżewski: "Proces kształtowania i wychowania w kulturze fizycznej"
 

Opracowanie: Jadwiga Lichnowska

Wyświetleń: 1275


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.