Katalog

Janina Celińska-Walendowicz
Zajęcia zintegrowane, Referaty

Rodzaje ćwiczeń ortograficznych stosowanych w kształceniu zintegrowanym. Środki dydaktyczne i ich rola w nauczaniu ortografii

- n +

Rodzaje ćwiczeń ortograficznych stosowanych w kształceniu zintegrowanym. Środki dydaktyczne i ich rola w nauczaniu ortografii

Umiejętność poprawnego wyrażania myśli w mowie i piśmie jest nieodzownym warunkiem ogólnego wykształcenia człowieka. Dlatego też podstawowym zadaniem szkoły jest nauczanie poprawnego mówienia i pisania. Osiągnięcie poprawności w języku mówionym i pisanym wymaga szczególnego wkładu pracy zarówno ze strony ucznia, jak i nauczyciela. Do pracy w tym zakresie konieczne jest zastosowanie odpowiednich metod i środków rzeczywiście pomocnych w osiąganiu podstawowych celów nauki języka ojczystego. Niezbędna jest tutaj z jednej strony własna inwencja nauczyciela, z drugiej zaś umiejętne, twórcze korzystanie z przykładów, zawartych w metodyce nauczania języka. Integralną częścią procesu poprawnego mówienia i pisania jest opanowanie ortografii. Dochodzimy do tego z trudem i różnymi drogami w ciągu całego okresu nauczania nie tylko w szkole podstawowej, ale i średniej.

Nauka ortografii składa się z dwóch działów: pierwszy zajmuje się pisownią wyrazów (oraz ich form gramatycznych), drugi obejmuje zasady interpunkcji.

Uczniowie chcąc dojść do ostatecznego celu w nauczaniu ortografii jakim jest wytworzenie nawyku ortograficznego pisania, muszą wykonać szereg różnorodnych ćwiczeń. W klasach młodszych stosowane są następujące rodzaje ćwiczeń ortograficznych: przepisywanie, pisanie z pamięci, pisanie ze słuchu, pisanie z komentowaniem, ćwiczenia ortograficzno - gramatyczne, ortograficzno - słownikowe, ortograficzno - stylistyczne, ćwiczenia o charakterze gier dydaktycznych.

W praktyce szkolnej nauczanie ortografii napotyka na różnorodne trudności i wielu nauczycielom nie udaje się osiągnąć oczekiwanych wyników. Przyczyn popełniania przez uczniów błędów ortograficznych jest bardzo wiele. Dlatego niezmiernie ważną sprawą w procesie kształtowania nawyków ortograficznych jest zapobieganie błędom. Wiadomo bowiem, że łatwiej jest czegoś nauczyć niż oduczyć. Dlatego należy pamiętać, aby pierwszy zapis każdego słowa był poprawny, by nie utrwalał się w błędnej formie w pamięci dziecka. Zapobieganie błędom wymaga dużej czujności nauczyciela i wyrobienia wrażliwości ortograficznej ucznia.

W procesie nabywania przez uczniów ortograficznej sprawności pisania niezbędne jest:
- stałe, sukcesywne stosowanie całego opracowywanego w ciągu nauki szkolnej materiału ortograficznego i interpunkcyjnego w różnych formach zapisu (np. list, opowiadanie) stosowanie szeroko pojętej profilaktyki mającej na celu zapobieganie powstawaniu błędów (w zakresie wyrazów o trudnej pisowni)

Warunkiem osiągnięcia poprawności ortograficznej jest celowy dobór ćwiczeń i dostateczna ich ilość. Tylko stałe i systematyczne ćwiczenia prowadzą do wyrobienia sprawności bezbłędnego pisania.

Powszechnie znane są cztery podstawowe typy ćwiczeń:
- przepisywanie
- pisanie z pamięci
- pisanie ze słuchu
- pisanie z komentowaniem

Występują one od pierwszego roku nauczania ortografii i powtarzają się przez cały jego okres. Różnica w stosowaniu ich polega na przewadze jednego czy drugiego typu oraz na mniej lub skomplikowanej formie.

W pierwszym roku nauczania przeważa przepisywanie. Stopniowo wprowadza się obok niego pisanie z pamięci i pisanie ze słuchu. Pisanie z komentowaniem można stosować w różnych momentach procesu nauczania. Wymienione cztery typy ćwiczeń występują często we wzajemnym powiązaniu.

Różnorodność i urozmaicenie ćwiczeń przyczynia się do wzbudzenia zainteresowania ucznia i osiągania tym samym lepszych wyników. Jednostajność ćwiczeń nie tylko nie przynosi korzyści, ale jest nawet szkodliwa. Wszystkie ćwiczenia opierają się na znajomości reguł ortograficznych, na pamięci wzrokowej, słuchowej i motorycznej.
Obok ćwiczeń ortograficznych, których wyłącznym celem jest wyrabianie nawyków poprawnego pisania są takie typy ćwiczeń, przy których cel ortograficzny występuje w ścisłym związku z innym. Należą tu ćwiczenia ortograficzno-gramatyczne i ortograficzno-słownikowe oraz ćwiczenia redakcyjne.

Celowo i poprawnie przeprowadzone ćwiczenia ortograficzne powinny spełniać następujące warunki:
1. tekst przeznaczony do ćwiczeń musi być starannie opracowany pod względem treści i dokładnie przeanalizowany od strony ortograficznej
2. cel każdego ćwiczenia musi być dokładnie sprecyzowany i znany uczniowi
3. każde ćwiczenie powinno wymagać świadomej pracy ucznia i jego aktywnej postawy
4. każde ćwiczenie powinno być wykonane przez uczniów starannie i poprawnie pod względem graficznym

Ważną sprawą jest dobór tekstów do ćwiczeń ortograficznych. Tekst musi spełniać następujące warunki:
1. powinien być wartościowy nie tylko ze względu na zadanie ortograficzne, ale również pod względem treści i formy
2. powinien być dostosowany pod względem treści i zawartego materiału ortograficznego do poziomu danej klasy
3. powinien być ciekawy, a nawet nie pozbawiony wartości emocjonalnych, gdyż zaciekawi on ucznia i przyczyni się do zapamiętania pisowni wyrazów
4. teksty do ćwiczeń powinny być w dostatecznym stopniu nasycone wyrazami, których zapis jest celem ćwiczenia (nie powinien zawierać nadmiaru materiału wyrazowego)
5. w początkowym okresie nauczania należy unikać w tekstach nagromadzenia tzw. pułapek ortograficznych
6. tekst nie powinien zawierać materiału nowego, który nie mieści się w temacie ćwiczenia
7. w ćwiczeniach ortograficzno-gramatycznych i ortograficzno- słownikowych można obok tekstów ciągłych używać zdań, a nawet pojedynczych wyrazów
8. w młodszych klasach teksty powinny być pisane pismem ręcznym, zbliżonym do dziecinnego

Przepisywanie

Dziecko rozpoczyna naukę pisania od przepisywania, które przez dłuższy okres dominuje jako podstawowe ćwiczenie ortograficzne.

"Przepisywanie jest formą ćwiczenia, które polega na wzrokowym ujęciu wyrazu jako całości i reprodukowaniu go w poprawnej postaci" -wg E. Polańskiego.

Na ogół ten rodzaj ćwiczenia uchodzi za najłatwiejszy i najprostszy. Doświadczenie jednak wykazało, że zarówno dzieci młodsze jak i starsze przepisują z błędami. Przyczyn tego zjawiska należy doszukiwać się nie w istocie przepisywania, lecz w niewłaściwym sposobie jego stosowania. Błędy w przepisywaniu są wynikiem mechanicznego i bezmyślnego kopiowania. Dlatego też w miarę opanowywania przez dzieci technologii przepisywania należy dążyć do urozmaicania tych ćwiczeń różnymi sposobami. Trzeba łączyć przepisywanie z dodatkowymi zadaniami, jak np.: wybieraniem, wstawianiem, porządkowaniem.

Nad wyrobieniem umiejętności przepisywania nauczyciel musi pracować długo, sumiennie i wytrwale. Dając polecenie przepisania tekstu musi określić cel tego ćwiczenia, wskazać na co uczniowie mają zwrócić uwagę w procesie pisania.

Należy również wdrożyć uczniów do tego, aby przed przystąpieniem do przepisywania uważnie przeczytali i zrozumieli polecenie i tekst, a potem pisali całymi zdaniami lub zespołami wyrazów, aby podczas przepisywania sprawdzali swój zapis zestawiając go z przepisywanym tekstem.

Mamy różne rodzaje przepisywania. Wśród nich rozróżniamy:
1. zwykłe kopiowanie, które w ortografii jest nieprzydatne, a niekiedy bywa szkodliwe jako ćwiczenie mechaniczne, bezmyślne
2. przepisywanie w połączeniu z jakimś zadaniem np.:
a) dopisywanie opuszczonych liter i wyrazów,
b) przepisywanie ze zmianą formy wyrazów w zależności od zmiany tematu,
c) wybieranie z tekstu przykładów potwierdzających poznaną regułę,
d) przepisywanie zdań, które zawierają wymagane dla celów ćwiczenia wyrazy,
e) przepisywanie pewnych fragmentów tekstu i wyjaśnianie zapisów.

Ze względu na cel przeprowadzonego ćwiczenia rozróżniamy dwa rodzaje przepisywania:
a) przepisywanie utrwalające (wdrażające)
b) przepisywanie twórcze jako sprawdzian

Przepisywanie utrwalające stosujemy przede wszystkim na niższym poziomie. Jest to jedna z najprostszych form ćwiczeń, która prowadzi do wyrobienia nawyków poprawnego pisania. Aby przepisywanie utrwalające nie stało się mechanicznym kopiowaniem, powinno łączyć się:
- z analizą treści,
- z analizą gramatyczno - ortograficzną

Przepisywanie związane z analizą treści polega na połączeniu przepisywania z pracami nad czytaniem. Po przeczytaniu i opanowaniu tekstu uczniowie wybierają z niego i przepisują zdania związane z treścią czytanki (przepisywanie urywków).

Przepisywanie związane z analizą gramatyczną wymaga poprzedniego omówienia pisowni tych wyrazów oraz reguł, na które nauczyciel chce zwrócić uwagę lub których pisownię chce utrwalić.

Drugim rodzajem przepisywania jest przepisywanie twórcze, które ma charakter sprawdzianu i wymaga wyższego stopnia opanowania zasad ortograficznych i może być stosowane po licznych ćwiczeniach utrwalających.

Sprawdzanie wiadomości osiąga się przez zbadanie w jakim stopniu uczeń zdobył umiejętność samodzielnego zastosowania danej reguły.
Do tego celu służą:
a) przepisywanie połączone z wstawianiem opuszczonych liter,
b) przepisywanie połączone z dopisywaniem opuszczonych części wyrazu,
c) przepisywanie połączone z dopisywaniem opuszczonych wyrazów,
d) przepisywanie połączone z ćwiczeniami gramatycznymi.

Ćwiczenia utrwalające lub sprawdzające w przepisywaniu są zabiegiem dydaktycznym kształcącym poprawność i sprawność językową.

Pisanie z pamięci

Formą pośrednią między przepisywaniem a pisaniem ze słuchu jest ćwiczenie w pisaniu z pamięci.
"Polega ono na obserwowaniu i zapamiętaniu graficznego obrazu wyrazu lub zdania, a następnie na napisaniu go z pamięci" - wg E. Polańskiego.

Ten rodzaj ćwiczenia angażuje pamięć mechaniczną, która odgrywa ogromną rolę w nauczaniu pisowni, wyrabia umiejętność przepisywania uważnego i bezbłędnego, skupienia się w czasie pracy, przyzwyczajania do samokontroli. Duży wpływ ma rozwijanie spostrzegawczości, uwagi i świadomości ortograficznej mają wyobrażenia wzrokowe, słuchowe i ruchowe, które powstają w trakcie pisania z pamięci.

Pisanie z pamięci przebiega w trzech etapach:
I. prace przygotowawcze - odczytanie przez nauczyciela i uczniów tekstu oraz przeprowadzenie dokładnej analizy ortograficznej,
II. właściwe pisanie z pamięci - zapis zapamiętanego tekstu bez posługiwania się wzorem,
III. kontrola wykonanej pracy - kontrola według wzoru poprawności zapisu.

Stosując pisanie z pamięci zwracamy uwagę na odpowiedni dobór tekstów i stopniowanie trudności. Do tego rodzaju ćwiczenia wdrażamy uczniów stopniowo, zaczynając w klasie I od pojedynczych wyrazów, poprzez zespoły dwuwyrazowe i krótkie zdania pojedyńcze, aż do tekstów dłuższych. Treść tekstu musi być ciekawa, ponieważ dzieci łatwiej ją zapamiętają. Jeśli uczeń pisze wyrazy lub zdania bezpośrednio po obserwacji tekstu, pisanie z pamięci opiera się na pamięci krótkotrwałej, natomiast wcześniej opracowany tekst - na pamięci długotrwałej.

Pisanie z pamięci (oparte na pamięci krótkotrwałej) stosuje się w klasie I i II, gdyż zachodzi tu mniejsze niebezpieczeństwo popełnienia błędu. Wprowadzając pod koniec klasy III pisanie z pamięci należy wcześniej uprzedzić uczniów, by przy czytaniu lub uczeniu się tekstu na pamięć zwracali uwagę na pisownię wyrazów, ponieważ znajomość ortografii tych wyrazów będzie przydatna do późniejszych ćwiczeń.

Interesującą formą przeprowadzania tego typu ćwiczenia mogą być przygotowane przez nauczyciela karteczki z napisanymi zdaniami. Teksty te powinny być łatwe, mogą być związane np. z treścią przeczytanej czytanki.
Wyrazy z trudnością ortograficzną można wyeksponować kolorem lub podkreśleniem. Uczniowie czytając taki tekst zapamiętują wyrazy o trudnej pisowni. Według E. Polańskiego - "Pisanie z pamięci jest formą ćwiczenia, które kształci nie tylko pamięć wzrokową, spostrzegawczość, świadomość i odpowiedzialność ortograficzną, ale - dzięki powstaniu wrażeń wzrokowych, słuchowych i motorycznych - sprzyja wyrabianiu nawyku ortograficznego pisania. Warunkiem skuteczności tej formy ćwiczeń jest wyuczenie dzieci dokładnej obserwacji ortogramu, analizy rodzaju trudności w pisowni, sprawdzenie zapisu i dokonanie starannej korekty."

Pisanie ze słuchu

Pisanie ze słuchu, czyli dyktando jest ćwiczeniem podczas którego uczniowie zapisują tekst dyktowany przez nauczyciela. Uczniowie nie widzą zapisanego tekstu, jedynie słyszą wypowiadane przez nauczyciela zdania. W procesie pisania ze słuchu usłyszane słowa uczeń musi rozłożyć najpierw na dźwięki i każdemu z nich przyporządkować odpowiedni znak graficzny, a następnie zapisać je. Nadmiar tzw. pułapek ortograficznych i ich zagęszczenie prowadzi do zdenerwowania i osłabienia koncentracji uczniów, przez co wyniki tak zorganizowanego dyktanda nie odzwierciedlają obiektywnego stanu ortografii uczniów. Poprawnie zorganizowane dyktando może być ćwiczeniem pożytecznym. Jego zadaniem jest utrwalenie pisowni tych wyrazów, które pojawiają się i mają szansę wejścia do czynnego słownika uczniów. Dyktando może mobilizować ucznia, aktywizować jego uwagę, wiedzę i umiejętności oraz wolę, ponieważ w czasie tego ćwiczenia uczeń zdany jest tylko na swoją wiedzę i sprawność.

Ze względu na cel ćwiczenia dyktanda dzieli się na:
- wprowadzające
- utrwalające
- sprawdzające

Dyktanda wprowadzające zaznajamiają uczniów z nowym materiałem, wprowadzają nowe zagadnienia ortograficzne. Nauczyciel powinien tak dobierać tekst, by zawierał wyrazy z jedną tylko trudnością, pisownia pozostałych wyrazów nie powinna budzić żadnych wątpliwości. Przed przystąpieniem do dyktowania tekstu nauczyciel powinien wyjaśnić pisownię nowo wprowadzonych wyrazów i zapoznać z nową regułą ortograficzną. Dyktando to powinno wypełnić jedynie część lekcji, łącznie ze wszystkimi czynnościami sprawdzającymi i poprawą błędów. Dyktand wprowadzających nie należy oceniać stopniem.

Dyktanda utrwalające mają na celu utrwalenie przyswojonego materiału ortograficznego w zakresie poznanych reguł pisowni. Wyróżnia się kilka rodzajów dyktand utrwalających. Jednym z nich jest dyktando z objaśnieniem, którego zadaniem jest zapobieganie błędom przez objaśnienie pisowni. Wśród dyktand z objaśnieniem wyróżnia się dyktanda wzrokowe i słuchowe. Klasach młodszych przeważają dyktanda wzrokowe. Dyktanda słuchowe można wprowadzać w klasach starszych, ale czynić to należy bardzo ostrożnie, ponieważ ciągle istnieje możliwość popełnienia błędu i utrwalenia się go w pamięci ucznia. Przy dyktandzie wzrokowym najpierw czytamy tekst, następnie omawiamy z uczniami treść i dokonujemy analizy ortograficznej, po czym wolno dyktujemy zdania. Napisany tekst uczniowie sprawdzają sami, porównując go z tekstem znajdującym się na tablicy lub w książce. Dyktanda słuchowe wyrabiają słuch u dziecka, uczą rozumienia treści danego tekstu i na podstawie spostrzeżeń słuchowych utrwalają poprawne zapisy. W pierwszych latach nauki stosuje się przeważnie dyktando słuchowe, w którym materiał wyrazowy ogranicza się do wyrazów, których pisownia opiera się na zasadzie fonetycznej. Nauczyciel czyta przygotowany i uprzednio wyjaśniony tekst w całości i po sprawdzeniu stopnia zrozumienia go, czyta powtórnie zdanie po zdaniu. Uczniowie powtarzają zdania i ustalają pisownię trudnych wyrazów. Po takim wyjaśnieniu zapisują tekst, a następnie odbywa się sprawdzenie przez napisanie zdań na tablicy. W klasach starszych stosuje się dyktanda słuchowe, które obejmują materiał wyrazowy oparty na różnych zasadach.

Dyktando wybranych reguł i form, może być stosowane wówczas, gdy określone zagadnienia ortograficzne zostały przez uczniów dobrze przyswojone i utrwalone. Polega ono na zapisaniu przez uczniów tej części dyktowanego tekstu, w której ma zastosowanie wskazana przez nauczyciela reguła. Omawiany rodzaj dyktanda zmusza uczniów do koncentracji uwagi, stosowania posiadanych wiadomości oraz do czynnego stosunku do zapisywanego tekstu.

Dyktanda swobodne i twórcze łączą zagadnienia poprawności ortograficznej ze stylistyką i formami wypowiedzi. Dyktando swobodne różni się od innych tym, że uczeń nie musi dokładnie zapisywać usłyszanego tekstu. Sposób przeprowadzenia dyktanda swobodnego może być następujący: nauczyciel czyta tekst w całości, dzieli go na części i omawia jego treść. Po wyjaśnieniu wszystkich trudności ponownie czyta tekst częściami. Rola ucznia polega na zapisaniu tego co zapamiętał.

Dyktando twórcze polega na tym, że uczniowie układają tekst do zapisania sami, indywidualnie lub zespołowo, a następnie najlepszy tekst nauczyciel dyktuje wszystkim w klasie.

Do dyktand utrwalających można zaliczyć także autodyktando. Jest to ćwiczenie pośrednie między przepisywaniem a pisaniem na podstawie pamięci wzrokowej. Przy tym ćwiczeniu uczniowie piszą z pamięci napisane na tablicy zdania, które opanowali już wcześniej. W odróżnieniu od pisania z pamięci, mają oni możliwość spojrzenia do tekstu, gdy wystąpi jakaś wątpliwość w zapisie.

Oprócz typowych dyktand - sprawdzianów, w klasach niższych można stosować dyktanda zapobiegawczo - sprawdzające, które polegają na wcześniejszym zapoznaniu z tekstem przeznaczonym do zapisu. Trudność polega tutaj na tym, że uczniowie muszą samodzielnie wyćwiczyć pisownię wyrazów trudnych, aby mogli się później wykazać trwałością zapamiętania przygotowanego tekstu.

Powodzenie dyktanda jako metody zależy w dużym stopniu od techniki przeprowadzania ćwiczenia, zwłaszcza przy dyktandzie sprawdzającym. Wyraźne, wolne dyktowanie, odpowiednia intonacja może zmniejszyć liczbę popełnionych błędów. Ważne jest również, by po napisaniu dyktanda omówić wyrazy trudne pod względem ortograficznym, a nawet zapisać je w poprawnej formie na tablicy i w ten sposób zapobiegać możliwości utrwalenia się wyrazu błędnie napisanego.

Pisanie z komentowaniem

Ten rodzaj ćwiczenia można stosować w różnych momentach procesu nauczania, zarówno w celach utrwalających, jak i przy poznaniu nowych reguł. Pełni ono rolę profilaktyczną, kształci u ucznia nawyk rozumowania, wzbudza czujność i wrażliwość ortograficzną.

Pisanie z komentowaniem polega na tym, że dyktowany przez nauczyciela tekst jest zapisywany przez uczniów z równoczesnym przeprowadzaniem analizy ortograficznej zapisywanych wyrazów. Komentowanie może odbywać się w ten sposób, że nauczyciel dyktuje poszczególne zdania tekstu, zawierające wybrany materiał ortograficzny. Uczniowie słuchają, a wskazany przez nauczyciela uczeń objaśnia zapis wyrazów w danym zdaniu. Każde kolejne zdanie tekstu objaśnia inny uczeń.

Rozróżnia się następujące rodzaje komentowania:
1. komentowanie pełne - wyjaśnia się zapis całego tekstu, występujące w nim reguły ortograficzne i zjawiska gramatyczne,
2. komentowanie wydzielonych grup wyrazów, w czasie którego tłumaczy się pisownię określonego typu wyrazów w sposób szczegółowy,
3. komentowanie wybranych wyrazów, czyli tłumaczenie pisowni pojedyńczych słów.

Pisanie z komentowaniem może pomóc uczniom w kształtowaniu świadomego nawyku korzystania z reguł ortograficznych. Wyrabia ono również orientację w materiale gramatycznym, obowiązującym na poziomie danej klasy lub wcześniej opracowanym. Pisanie z komentowaniem może pełnić funkcję ćwiczenia wprowadzającego, powtórzeniowego czy utrwalającego nowo poznane zasady.

"Efektywność przedstawionych rodzajów ćwiczeń będzie zależeć od takich czynników, jak: właściwy ich dobór, odpowiedni stopień trudności (dostosowanie do poziomu klasy i opracowywanego materiału ortograficznego), integracja z innymi działami nauczania języka polskiego, wywołanie u uczniów korzystnego dla zapamiętania pisowni wyrazów stanu emocjonalnego itp. Spełnienie tych warunków na pewno doprowadzi do tego, że uczniowie zainteresowani ćwiczeniami będą aktywniej uczestniczyć w lekcji. Aktywność ta oraz związana z nią motywacja uczenia będzie korzystnie wpływać na zdobywanie umiejętności ortograficznych" - według E. Polańskiego.

Środki dydaktyczne stosowane w nauczaniu ortografii i ich rola w kształceniu nawyków ortograficznych


Nieodzownym składnikiem dobrze zorganizowanego i realizowanego procesu nauczania - uczenia się są środki dydaktyczne. Wprawdzie, jak słusznie podkreśla W. Okoń, nie one wyłącznie decydują o końcowych wynikach pracy dydaktyczno - wychowawczej, niemniej jednak, wzbogacając stosowane metody nauczania, przyczyniają się do wzrostu ich efektywności.

"Środki dydaktyczne są to przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych oddziałujących na ich wzrok, słuch, dotyk, ułatwiają im bezpośrednie poznanie rzeczywistości" - według Cz. Kupisiewicza.

W kształceniu zintegrowanym środki dydaktyczne występują w różnych miejscach jednolitego systemu kształcenia. Przede wszystkim zapoczątkowują proces dydaktyczno -wychowawczy, pomagają w przekazywaniu uczniom wiedzy, sprawności w rozwiązywaniu problemów; są stosowane do utrwalenia uprzednio opracowanych zagadnień programowych.

W nauczaniu ortografii duże usługi oddają pomoce naukowe, które mogą być wytworzone przez samych uczniów lub w gotowej postaci można kupić w Cezasie. Do pomocy wytwarzanych przez samych uczniów należą słowniki ortograficzne i tablice ortograficzne. Słowniki ortograficzne tworzą uczniowie w ciągu drugiego i trzeciego roku nauczania. Grupują wyrazy według rodzaju trudności. Dla ułatwienia odszukania potrzebnego wyrazu można obok narysować dany przedmiot lub wkleić wycięty obrazek. Obrazki w słownikach przyczyniają się do trwałego skojarzenia prawidłowego zapisu z treścią, wywołują przyjemne przeżycia estetyczne wzmagając w ten sposób proces zapamiętywania. Wykonywanie słowniczków jest celowe, gdyż wyrabia w uczniach przyzwyczajenia do korzystania ze słowników ortograficznych i do odnajdywania w nich poprawnej postaci graficznej wyrazów. Żeby przekonać uczniów o celowości korzystania ze słownika, można im pozwolić na posługiwanie się nim przy samodzielnym układaniu zdań, ewentualnie w trakcie niektórych dyktand.

Korzystanie ze słownika ortograficznego jest celowe i pożyteczne, ponieważ nie tylko umożliwia uczniom doraźne unikanie błędów, ale także wpływa na zapamiętywanie ortograficznej postaci wyrazów. Częste korzystanie ze słowników wyrabia u uczniów pamięć wzrokową i utrwala prawidłowe obrazy graficzne trudnych wyrazów, rozwija orientację i zaradność w poszukiwaniu potrzebnego materiału językowego.

"Ważną sprawą jest to, by skłonić uczniów do samodzielnej pracy nad ortografią i wyrobić w nich nawyk korzystania w miarę potrzeby ze słowników ortograficznych i zawartych w nich zasad pisowni" - według M. Jaworskiego.

Przy realizacji zadań nauczania ortografii posługujemy się również tablicami ortograficznymi. Służą one wprowadzeniu i utrwaleniu materiału ortograficznego.
Przedstawia się je kolejno w miarę wprowadzania poszczególnych tematów ortograficznych. Uczniowie powinni wyraźnie odczuć przydatność tablicy zastosowanej na lekcji oraz oceniać potrzebę korzystania z niej przy różnych okazjach. Powinny one obejmować niezbyt wiele wyrazów i tylko te, które budzą wyraźne wątpliwości. Tablice ortograficzne mogą być uzupełnione obrazkami przedstawiającymi przedmioty, których nazwę stanowią dane wyrazy.

"Wdrażanie do korzystania z tabliczek ortograficznych stanowi ważny moment wychowania ortograficznego, bo pomaga rozwijać odpowiedzialność, czujność i spostrzegawczość ortograficzną". - według H. Gutowskiej.

Bardzo pożyteczne, atrakcyjne i lubiane przez dzieci ze względu na formę zabawową są różnego rodzaju loteryjki, zagadki, łamigłówki, rebusy, szarady i krzyżówki o charakterze ortograficznym. Pomoce te mogą być wykonane przez nauczyciela lub kolegów ze starszych klas.

Już od pierwszych klas należy wdrażać uczniów do korzystania z różnorodnych środków dydaktycznych, które przyczyniają się do utrwalania materiału, kształcą nawyki ortograficzne, usprawniają proces bezbłędnego pisania, są czynnikiem aktywizującym.

Podręcznik jest integralnie powiązany z określonym systemem dydaktyczno - wychowawczym. Służy jako narzędzie pracy nauczyciela i ucznia, jest w kształceniu zintegrowanym jednym z ważnych elementów inspirujących i organizujących czynności poznawcze w zakresie wyznaczonym wymaganiami programu - według Z. Klemensiewicz.

W bezwzględnej większości podręczniki ćwiczeniowe okazują się niezastąpione, mają one bardzo zróżnicowane ćwiczenia ortograficzne, dają ciekawe ujęcia, dostarczają gotowego materiału, co umożliwia dziecku pracę samodzielną. Nauka ortografii wykazuje powiązanie z ćwiczeniami słownikowymi, frazeologicznymi i z gramatyką. Dzięki właśnie tym podręcznikom ćwiczeniowym dokonuje się realizacji wielostronnych zadań.

Przyswajanie treści ortograficznych będzie tym trwalsze i efektywniejsze, im więcej analizatorów weźmie udział w procesie ich przyswajania. Do tego celu może służyć pomoc dydaktyczna w postaci ortograficznych gier komputerowych. Wykorzystanie w toku nauki ortografii komputera kryje w sobie wiele wartości natury dydaktycznej i wychowawczej. Praca z komputerem zmusza ucznia do dostrzegania problemu ortograficznego, skłania do zastanowienia się nad sposobem jego rozwiązania, umożliwia odnalezienie rozwiązania w pełni poprawnego.

Komputer jest jedną z wielu pomocy dydaktycznych stwarzających możliwości uatrakcyjnienia ćwiczeń ortograficznych w klasach młodszych, usprawniających pracę nauczyciela i uczniów. Może on skuteczniej mobilizować uczniów do pracy nad sobą i rozwijać u nich wartościową motywację pobudzającą do osiągania coraz lepszych wyników w procesie uczenia się. Może ponadto stanowić źródło wielu radosnych przeżyć budzących w uczniu optymizm i wiarę we własne siły.

W zakresie nauki podstawowych zasad ortografii niezastąpione są różnego rodzaju tablice. Najbardziej znane z nich to: tablica flanelowa i magnetyczna. Na tablicy flanelowej jest możliwość wizualnego przedstawiania materiału ćwiczebnego, konstruowania całości obrazu z części, przesuwania elementów, układania tekstów i jest łatwa w obsłudze.

Tablica magnetyczna służy do przymocowywania rysunków, fotografii, druków za pomocą bloczków ferromagnetycznych.


Literatura:
1. E. Polański: "Dydaktyka ortografii i interpunkcji" - Warszawa 1987r. WsiP
2. J. Jacoby: "Nowoczesne środki i materiały dydaktyczne" - Warszawa 1979r. WsiP
3. K. Kowalczyk: "Gdy uczę ortografii" - Oświata i Wychowanie 1986r. Nr 5.
4. J. Malendowicz: "Nauczanie ortografii w klasach I-IV" - Warszawa 1973 r. PZWS
5. J. Malendowicz: "Pisanie z pamięci i ze słuchu w szkole podstawowej" Warszawa 1969 r. PZWS
 

Opracowanie: mgr Janina Celińska Walendowicz
Nauczyciel Szkoły Podstawowej w Celinach

Wyświetleń: 15408


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.