Muzykoterapia w pracy z dziećmi o obniżonej sprawności umysłowej

Postępowanie terapeutyczno - wychowawcze w odniesieniu do osób niepełnosprawnych umysłowo obejmuje szeroki zakres działań. Uwzględnia ono między innymi konieczność korygowania nieprawidłowości, które mogą pojawić się zarówno na poziomie podstawowych mechanizmów emocjonalno - motywacyjnych, jak i na poziomie wyższych struktur poznawczych osobowości (obraz samego siebie, obraz świata).

Sferę emocjonalno- motywacyjną osób z obniżoną sprawnością intelektualną mogą cechować tak niekorzystne tendencje jak oczekiwanie niepowodzenia, uzależnienie od otoczenia zewnętrznego, zaburzenia typu zahamowania lub nadpobudliwość.

Często pojawia się emocjonalna chwiejność manifestująca się zmiennością nastrojów oraz wyobcowanie, lęk, agresja, które mają jednakże charakter reakcji obronnych.

Występują nieprawidłowości w postaci nieadekwatnego obrazu samego siebie.

Badacze dostrzegają także konieczność pobudzania rozwoju emocjonalnego, a także potrzebę budowania kompetencji społecznych.

Muzykoterapia jako jedna z metod psychoterapii, charakteryzująca się wykorzystaniem muzyki jako środka oddziaływania zwłaszcza na emocjonalną sferę osobowości może być skuteczną pomocą w pracy pedagoga specjalnego. Muzyka jest formą komunikacji emocjonalnej.

Pozwala na uzyskanie stanu otwarcia, stwarza warunki do uzewnętrzniania własnych potrzeb, wykorzystując swą ogromną nastrojotwórczą siłę.

W nastroje stworzone przez muzykę osoby poddane jej oddziaływaniu wpisują przeżywane przez siebie emocje - lęk, niepokój, przygnębienie, smutek, radość, przechowują je w formie obrazów, wspomnień, skojarzeń.

Słuchanie muzyki, granie lub śpiewanie to techniki pobudzające emocje oraz związane z różnymi stanami emocjonalnymi skojarzenia. Ekspresja własnych przeżyć za pomocą muzyki bądź percepcji utworu muzycznego ułatwia zrozumienie samego siebie.

Podstawą do rozpoczęcia muzykoterapii jest cel terapeutyczny, znajomość stanu psychofizycznego i gustu muzycznego odbiorców.

Celem muzykoterapii jest wprowadzenie wychowanka w określony nastrój, wyzwalanie pożądanych uczuć, łagodzenie i rozładowanie nadmiaru stresów, pobudzanie rozwoju umysłowego.

Rozległe efekty psychoterapeutyczne muzykoterapii polegają na odreagowaniu, relaksacji, uwrażliwieniu, zmianie zachowań. Skutkiem jej oddziaływań może być także rozwijanie uzdolnień twórczych, aktywizowanie procesów poznawczych, doznawanie osobistego sukcesu.

W zajęciach muzykoterapeutycznych z dziećmi o obniżonej sprawności umysłowej kryterium doboru repertuaru stanowią:
- cel terapeutyczny (np. aktywizacja ruchowa, relaksacja),
- aktualna sprawność psychofizyczna danej osoby,
- aktualna ocena muzyki - rzeczywisty gust i wrażliwość muzyczna (najpierw akceptujemy każdy rodzaj muzyki, w trakcie pracy kształcimy doraźnie lub trwale gust odbiorcy),
- zalecana muzyka terapeutyczna - na podstawie ustaleń teoretycznych, praktyki w połączeniu z oceną odbiorcy.

W pracy z dziećmi wykorzystać można takie rodzaje ekspresji muzycznej jak nagrania magnetofonowe, improwizowanie doraźne
(na flecie, organkach), wyklaskiwanie rytmu - muzykowanie perkusyjne, muzykę koncertową, niekonwencjonalne dźwięki powstające np. przez klaskanie, pocieranie dłoni o uda, tupanie, pstrykanie palcami.

Należy wspomnieć też o specjalnych instrumentach skonstruowanych przez Carla Orffa dla osób o obniżonej sprawności umysłowej.

Etapy zajęć w muzykoterapii.

I Odreagowanie.

Celem tego etapu jest zmniejszenie napięcia psychofizycznego.

Dynamiczne ruchy i swobodna emisja głosowa zmniejszają napięcie mięśniowe co prowadzi do obniżenia napięcia emocjonalnego
i otwarcia psychicznego.

Ćwiczenia - klaskanie, tupanie, sapanie (wolno, szybko, wolno), okrzyki wraz z wyrzutami ramion do góry, podskokami.

II Zrytmizowanie.

Na tym etapie dąży się do pogłębienia odreagowania
przy równoczesnym zintegrowaniu grupy.

Ćwiczenia - trucht, marsz w miejscu z klaskaniem i pokrzykiwaniem, podskoki i klaśnięcia w dłonie, oddechy, krążenia ramion i obroty głową, klaskanie w takt np. walca, rocka itp. muzykowanie perkusyjne z ulubionym zespołem (nagrania).

III Uwrażliwienie.

Na tym etapie dąży się do pogłębienia percepcji muzyki, jej wpływu na psychikę. Rozpoczynamy od muzyki wyciszającej i pobudzającej wrażliwość słuchacza. Ćwiczenia polegają na ilustracji różnorodnych stanów emocjonalnych przez muzykę, na wyrażaniu przez muzykę własnych odczuć bądź tematów zaproponowanych przez wychowawcę.

Ćwiczenia - wyklaskiwanie aktualnego nastroju (radość, złość, lęk), zabawy parami (klaskanie naśladuje pracą maszyny), naśladowanie śpiewu ptaków, szumu drzew, fal (łączenie z muzyką), muzykowanie z ulubionymi zespołami i solistami, nagrywanie, współmuzykowanie, kompozycje wyciszające ("malowanie" spokojnej muzyki) przed relaksem.

IV Relaksacja.

Celem relaksu jest pogłębienie odprężenia fizycznego i psychicznego.
Systematyczne wprowadzanie relaksacji przyczynia się do nabycia umiejętności odpoczywania, zwalczania lęku i stresu.
Ćwiczenia relaksacyjne prowadzi się w pozycji leżącej, w pomieszczeniu wyciszonym.

Ćwiczenia - sugestia odpoczynku - przekazujemy spokojnym głosem (na tle podkładu muzycznego) treści mające na celu stworzenie warunków do odpoczynku, sugestia słowna wyboru bezpiecznego miejsca wypoczynku (kwiecista łąka, polana w lesie, plaża itp.), opis otaczającej przyrody (błękit nieba, otacza cię kolor złoty i żółty, słuchasz przyjemnej muzyki).

V Aktywizacja.

Na początku ma miejsce aktywizacja łagodna w pozycji leżącej (przeciąganie się, zginanie kończyn w stawach, unoszenie się na łokciach, kołysanie ciałem na tle popularnej, lubianej muzyki).Stopniowo po muzyce relaksacyjnej następuje muzyka marszowa - - przechodzimy do aktywizacji dynamicznej, w której może wystąpić:
- marsz w miejscu z równoczesnym klaskaniem w dłonie,
- muzykowanie perkusyjne, zabawowe lub współmuzykowanie z ulubionym zespołem,
- taniec w kole - ludowy lub dyskotekowy, spokojny aerobik.

Bibliografia

1.W. Dykcik (red.), Pedagogika specjalna, UAM, Poznań 1997.
2. E. J. Konieczna, Arteterapia w teorii i praktyce, Impuls, Kraków 2004.
3. T. Kott, Wychowanie pozalekcyjne dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, WSPS, Warszawa 1999.
4. S. Kratochvil, Podstawy psychoterapii, Zysk i S-ka, Kraków 2003.
5. K. Lewandowska, Muzykoterapia dziecięca, Optima, Gdańsk 2001.
6.W. Natanson, Wstęp do nauki o muzykoterapii, Ossolineum, Wrocław 1979.
7. W. i J. Pileccy (red.), Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, WSP, Kraków 1995.
8. J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, FOSZE, Rzeszów 1997.
9. J. Stadnicka, Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową, WSiP, Warszawa 1998.
 

Opracowanie: Przemysław Jopek

Wyświetleń: 1502