Katalog

Małgorzata Kleinschmidt
Pedagogika, Artykuły

Przyczyny i przejawy agresywnych zachowań dzieci w wieku przedszkolnym

- n +

Przyczyny i przejawy agresywnych zachowań dzieci w wieku przedszkolnym

Zachowania dzieci określane jako agresywne są różnorodne. Za takie uważamy nie tylko bójki, dokuczanie innym, ale także oskarżanie, wyśmiewanie, przedrzeźnianie, arogancję w kontaktach z rówieśnikami lub dorosłymi.

Wszystkie te zachowania agresywne wyrządzają komuś krzywdę, powodują ból i cierpienie.

Z reguły nie zdarza się, aby agresja wystąpiła bez żadnej przyczyny. Na te zachowania i działania zawsze wpływają konkretne motywy.

Często dzieci się złoszczą, gniewają a nawet wpadają w wściekłość, gdy nie mają zaspokojonych potrzeb. Bywa tak że agresywnie odreagowują na osobach lub przedmiotach zupełnie nie związanych z daną sprawą.

Takie agresywne zachowania możemy już zauważyć u dzieci w wieku przedszkolnym. Może już, bowiem wystąpić intencja spowodowania przykrości czy innej szkody. Szczególną cechą tego okresu, jest to, że dziecko wie, że sprawia komuś przykrość jednak nie zdaje sobie sprawy z jej wielkości. Dzieci bardzo często wyładowują swoją agresję na małych zwierzątkach. Wynika to z "mechanizmów przemieszczania agresji (np. zamiast ku matce, której nie może, a często nie chce okazać złości, kieruje je na obiekty bardziej dostępne), ale i ze zwykłej ciekawości poznawczej". Dzieci potrafią być w tym wieku bardzo okrutne wobec zwierząt, jednakże to okrucieństwo często występuje w trakcie zabawy z innymi dziećmi. Istotny w tym przypadku jest motyw popisywania się pomysłowością przed innymi.

Zdaniem J. Grochulskiej "w wieku przedszkolnym powinien się zaczynać proces uczenia pożądanych zachowań i zapobieganie działaniom niepożądanym, czyli proces socjalizacji dziecka". Słusznie zwraca uwagę, że proces ten powinien się rozpoczynać już w czasie kontaktów dziecka z zabawkami, a później z rówieśnikami.

Należy również zgodzić się z twierdzeniem J. Piageta, który twierdzi, iż charakterystyczną cechą myślenia dziecka przedszkolnego jest egocentryzm. Według niego "dziecko, zaspakajając potrzebę wprowadzania zmian do środowiska, włącza przedmioty otaczającego je świata we własne działania, zgodnie ze swoimi potrzebami i dążeniami, nie zastanawia się nad tym, czy inne dziecko myśli tak samo jak ono i czy tego samego chce". Przy takiej pokusie niezwykle łatwo o konflikty, nieporozumienia i zachowania agresywne.

Jak już wcześniej wspomniałam agresja może być formą reakcji na niezaspokojenie potrzeb.

H. Filipczuk uważa, że "gdy dążenie do celu, do zaspokojenia potrzeby jest uniemożliwione, dzieci reagują buntem, sprzeciwem". Twierdzi także, że "im młodsze dziecko, tym bardziej reakcje jego przejawiają się w sposób spontaniczny, bez liczenia się z otoczeniem, z normami społecznymi".

Dziecko jeżeli nie ma zaspokojonej potrzeby biologicznej lub psychicznej reaguje agresywnie i musi te negatywne emocje rozładować. Powstałe napięcie emocjonalne występuje wtedy, gdy dziecko zmierzając do realizacji określonego celu napotyka przeszkodę. Na przykład, gdy pragnie bawić się zabawką, którą w danym momencie bawi się ktoś inny, uzyskać pożądaną rolę w zabawie itp. "Często cel taki osiąga bez trudności, zdarza się jednak, że napotyka przeszkody, które pragnie usunąć w sposób niezgodny z obowiązującymi w grupie regułami postępowania". Wywołuje to protest ze strony innych, przeciwstawienia się prowadzące do starć słownych, niszczenia przedmiotów, bójek i innych form agresji.

Z badań wynika, że najwięcej przypadków zachowań agresywnych między dziećmi dotyczy kwestii posiadania: albo broni ono zabawki, którą posiada, albo zabiera ją innym. Inną przyczyną są próby wtargnięcia w przebieg zabawy innych dzieci lub obrona przed takim wtargnięciem. Z tych badań wynika, że "wiele nieporozumień wywołują dzieci nie z chęci agresji, lecz jak gdyby z ochoty do eksperymentowania. Dziecko chce zobaczyć, co zrobi przeciwnik w przypadku takiego czy innego zachowania się z jego strony. Jednak należy zgodzić się z poglądem I. Dudzińskiej, która twierdzi, że" dziecko zaczepiając kogoś bez wyraźnej przyczyny, może dążyć do wyrządzenia mu jakiejś krzywdy ".

Kolejnym problemem przyczyniającym się do powstawania zachowań agresywnych u dzieci jest konflikt na tle uczucia zazdrości, w odniesieniu do rodzeństwa. I. Dudzińska mówi o tym, że" zazdrość wśród rodzeństwa może prowadzić do dwojakiego rodzaju zachowań: być przyczyną agresji w stosunku do młodszego dziecka w postaci ataków fizycznych bądź też - w stosunkach z rodzicami - manifestować się wyładowaniem niechęci w formie uporu, nieposłuszeństwa itp.

Badania przeprowadzone przez M. Cywińską ukazały zależność pomiędzy zachowaniem pięcio - i sześciolatków w sytuacjach konfliktowych a stosunkiem uczuciowym rodziców do nich. Na podstawie analizy można stwierdzić, że "im bardziej jest stosunek negatywny rodziców do dziecka, to tym bardziej jest ono skłonne do przejawiania agresji w środowisku rówieśniczym".

Analizując powyższe stwierdzenie można wywnioskować, że na rozwój agresywnych zachowań dziecka ma wpływ rodzina. To właśnie rodzinę uważa się za kolebkę osobowości. Dziecko w rodzinie rozwija podstawowe funkcje psychiczne i kształtuje swoją osobowość. Dziecko tkwiąc w środowisku rodzinnym, wpaja sobie normy, reguły i zasady moralne panujące w domu. Rodzice uosabiają dla dzieci słuszne wzory postępowania i najważniejsze wartości. Jednak system ten zostaje czasami zaburzony, co negatywnie wpływa na rozwój psychiczny dziecka. Dzieje się tak najczęściej, wtedy, gdy struktura rodziny zostaje zaburzona w wyniku śmierci któregoś z rodziców, bądź też z powodu rozwodu. Rozstanie rodziców poprzedzone jest licznymi konfliktami, sporami, kłótniami. Dom taki nie daje wówczas poczucia bezpieczeństwa i równowagi emocjonalnej do prawidłowego rozwoju dziecka. Cały system wartości dziecka załamuje się, a ono samo staje się bardziej podatne na negatywne wpływy z zewnątrz. Atmosfera wychowawcza takiego domu, jak twierdzi A. Komorowska "budzi w dziecku niepewność uczuciową, co wywołuje z kolei depresję i objawy nerwicowe, a także mamy do czynienia z zachowaniami agresywnymi, które mają spowodować rozładowanie napięcia emocjonalnego".

Warto także zwrócić uwagę na tolerancję względem dzieci w rodzinach. Otóż zdarza się, że w rodzinach, w których rodzice są zatrudnieni na wysokich stanowiskach kierowniczych można zauważyć u dzieci wyższy poziom negatywnych zachowań. Jest to spowodowane tym, iż rodzice są bardzo zapracowani i nie mają zbyt wiele czasu dla swoich dzieci. Negatywne zachowania u dzieci są również spowodowane obojętnością i brakiem miłości rodzicielskiej.

Agresję wyzwalają również ciężkie kary, które są czasem niewspółmierne do przewinienia.

Z poglądem tym zgadza się także J. Ranschburg, który twierdzi, że "dzieci surowo karane przejawiają więcej agresji niż dzieci karane lekko". Uważa on również, że "kara jest dosyć silną frustracją, a jej groźba wywołuje poważny strach - tak, że dziecko nie ma odwagi zamanifestować agresji w formie otwartej i dlatego w sposób nieświadomy w symbolice zabawy występuje silna tendencja agresywności".

Im szersze i bogatsze są kontakty dziecięce, tym więcej dają okazji do starć i nieporozumień. W przedszkolu w grupie rówieśniczej dochodzi bardzo często do konfliktów i nieporozumień.

Konflikty, które prowadzą do zachowań agresywnych występują u dzieci młodszych wtedy, gdy dziecko zabiera rówieśnikowi zabawki lub inne rzeczy, będące jego własnością. Natomiast u sześciolatków występuje już wyraźna skłonność do współzawodnictwa i chęć górowania nad innymi.

Coraz częściej nawet drobne nieporozumienia kończą się rękoczynami - biciem pięściami, kopaniem, uderzeniem w twarz. Trudno się temu dziwić, jeśli idolami współczesnych przedszkolaków są bohaterowie filmów przesyconych brutalnością, agresją i walką. Można zauważyć, że podczas zabaw dzieci dosłownie odtwarzają utrwalone z pamięci obrazy i sceny z filmów, a także używają odpowiedniego języka. Przyswajają wulgarny język bohaterów, a przemoc staje się dla nich wzorem naśladowania. Dzieci w wieku przedszkolnym nie zawsze potrafią odróżnić rzeczywistości od fikcji, dlatego bierne obserwowanie powoduje nagromadzenie się różnych, przeważnie negatywnych emocji. Niemożność rozładowania uczuć zaburza zachowanie dziecka, co odbija się w jego kontaktach społecznych. Agresja wobec bliskiej osoby, rówieśnika, przedmiotów to jeden z najczęstszych sposobów rozładowania napięcia przez małe dzieci. Dzieci przejawiające agresywne zachowania często przeszkadzają na zajęciach dydaktycznych, są nieposłuszne, reagują krzykiem i biciem.

Najczęściej zauważamy i najostrzej oceniamy zachowania mające cechy agresji fizycznej. W momencie wybuchu gniewu dziecko rzuca się z pięściami, bije inne dzieci, gryzie, drapie. Atak nie zawsze skierowany jest na tę osobę, która wywołała agresję. Często, jeśli przyczyną jest na przykład zakaz osób dorosłych, agresja fizyczna kierowana jest na słabsze osoby z otoczenia - młodsze rodzeństwo, kolegów, lub wyładowana jest poprzez niszczenie przedmiotów. Jeśli "dziecko nie wchodzi w bezpośredni fizyczny kontakt z osobami lub przedmiotami, a powoduje ich cierpienie poprzez wyśmiewanie, złośliwe uwagi, jest aroganckie, przezywa lub skarży, określa się to jako agresję werbalną". Ta forma agresji dość często jest spotykana w grupach przedszkolnych. Szczególne miejsce zajmują tu tzw. skarżenie, gdy dziecko w tajemnicy przed kolegami mówi o popełnionych winach innych dzieci.

Niekiedy przyczyną zachowań agresywnych dziecka jest nieprzemyślane postępowanie dorosłych. Ma to miejsce, jeśli matka ustępuje dziecku, które płaczem wymusza kupienie zabawki, jeśli nauczycielka zgadza się na wymuszone agresywnym zachowaniem pierwszeństwo, np. przy rozdawaniu gier, to wówczas dziecko będzie powtarzało te zachowania, ponieważ prowadzą one do pożądanego i korzystnego dla niego rezultatu. Dziecko przekonuje się, bowiem, że wybrany przez nie sposób działania, w tym przypadku zachowanie agresywne przynosi pozytywne efekty.

Dzieci również bardzo często naśladują zachowania agresywne. Słuchają rodziców, obserwują i naśladują ich zachowanie.

Dzieciom przedszkolnym brak krytycyzmu i powściągliwości, która powstrzymałyby rozdawanie ciosów na oślep. Nie wolno bagatelizować i uznawać "bicia się" dzieci za normalne, ponieważ powoduje to fatalne skutki. Poważne urazy fizyczne, brutalne bicie słabszego może spowodować u dziecka głębokie urazy psychiczne.

Mówiąc o przejawach zachowań agresywnych możemy odnieść się do płci dziecka. Na podstawie badań można stwierdzić, że charakterystyczne dla chłopców zachowania agresywne przybierają postać niszczenia zabawek, bicia innych dzieci, gryzienia, plucia, szarpania, kopania, uderzania ręką, popychania, wyrywania zabawek. Oprócz agresji fizycznej obserwuje się również przejawy agresji słownej. W przypadku agresywnych zachowań ujawnianych przez dziewczęta dominuje agresja słowna: kłócenie się, skarżenie, przezywanie, podawanie nieprawdziwych informacji w celu zastraszenia bądź ośmieszenia.

Jak widać przyczyn i przejawów zachowań agresywnych u dzieci w wieku przedszkolnym jest wiele, dlatego też potrzeba czasu, by móc je w pełni rozpoznać i znaleźć "złoty środek" by zapobiec takiemu zachowaniu.

ANKIETA

Szanowni Rodzice.

Chciałabym uzyskać opinię na temat zachowania Waszego dziecka.
Ankieta ta jest anonimowa.

Dziękuję za życzliwe potraktowanie i rzetelne wypełnienie poniższej ankiety.

Wypełnienie ankiety polega na wstawieniu krzyżyka w kratce przy wybranej przez Państwa odpowiedzi.

A. METRYCZKA

1. Wiek:
a)  matka
b)  ojciec

2. Wykształcenie:
a) matka  b) ojciec
□ podstawowe  □ podstawowe
□ zawodowe  □ zawodowe
□ średnie  □ średnie
□ wyższe  □ wyższe

3. Struktury rodziny
a) □ pełna
b) □ niepełna
c) □ rozbita
d) □ zastępcza

4. Czy rodzice pracują?
a) □ tak
b) □ nie
c) □ na zasiłku
d) □ bez zasiłku
e) □ renta
f) □ emerytura

5. Jaka jest państwa sytuacja materialna?
a) □ dobra
b) □ średnia
c) □ zła

6. Czy wasze dziecko posiada rodzeństwo? Proszę podać płeć i wiek.
a) □ tak .............................................................................................................
b) □ nie

7. Wiek i płeć Waszego dziecka przedszkolnego.
wiek......., płeć..............

B. AGRESJA W OPINII RODZICÓW U DZIECKA PRZEDSZKOLNEGO

1.Czy znacie Państwo termin agresja? Jeśli tak to proszę napisać co rozumiesz
pod tym pojęciem.
a) □ tak....................................................................
b) □ nie

2. Czy wiecie Państwo jak objawia się agresja?
a) □ bicie, kopanie, plucie
b) □ brak kontaktu z otoczeniem
c) □ lęk strach

3. Czy zauważyliście Państwo objawy agresji u waszego dziecka?
a) □ tak
b) □ nie
c) □ czasami

4. Czy zauważyliście Państwo przenoszenie przejawów agresji u waszego dziecka z przedszkola wobec rodzeństwa, rodziców w domu? Jeśli tak to napisz jakie.
a) □ tak.....................................................................
b) □ nie
c) □ czasami.................................................................
 
5. Czy wasze dziecko: Wcale  Czasem  Często B. Często
a) siłą wyrywa coś        
b) bije kolegów        
c) skarży na kolegów        
d) niszczy przedmioty należące do kolegów       
e) popycha i podstawia nogę        
f) uderza pięścią w stół        
g) reaguje krzykiem        
h) gryzie, pluje, szczypie, kopie        
i) gdy ktoś je uderzy oddaje        
j) mówi podniesionym głosem        
k) używa wulgarnych słów        
6. Czy Wasze dziecko lubi chodzić do przedszkola? Jeśli nie, to napisz z jakiego
powodu.
a) □ tak
b) □ nie .............................................................................................................

7. Czego lub kogo dziecko boi się najbardziej w przedszkolu:
a) □ bicia
b) □ krzyków
c) □ kogoś z personelu

8. Czy dziecko skarży się Wam - rodzicom na zachowania rówieśników
w przedszkolu?
a) □ tak
b) □ nie
c) □ czasami

9. Czy jest jakieś dziecko w przedszkolu, którego nie lubi, albo boi się Wasze
dziecko? Jeśli tak, to proszę opisać z jakiego powodu.
a) □ tak .............................................................................................................
b) □ nie

10. Czy dziecko skarży się na zachowanie nauczycielki?
a) □ tak
b) □ nie
c) □ czasami

11. W jaki sposób reagujecie Państwo na skargi dziecka:
a) □ wymierzacie karę sami
b) □ rozmawiacie z nauczycielką
c) □ rozmawiacie z dyrektorem
d) □ rozmawiacie z samym dzieckiem

12. Jak reagujecie Państwo na agresję u swojego dziecka?
a) □ tolerują
b) □ reagują krzykiem
c) □ wymierzają karę
d) □ ustępują
e) □ reagują obojętnie

13. Czy potraficie Państwo pomóc dziecku, gdy jest agresywne?
a) □ rozmowa z dzieckiem - tłumaczenie
b) □ nie możemy sobie poradzić
c) □ szukamy pomocy u osób trzecich (pedagog, psycholog)

Opracowała: Małgorzata Kleinschmidt

Bibliografia:

Burghart M., Rambo w Przedszkolu. "Wychowanie w Przedszkolu" 2001, nr 9
Cywińska M., Zjawiska konfliktowe wśród dzieci przedszkolnych. "Wychowanie w Przedszkolu" 1999, nr 7
Dudzińska J., O współżyciu dzieci w grupie przedszkolnej. Warszawa 1970
Filpczuk H., Potrzeby psychiczne dzieci i młodzieży. Warszawa 1993
Grochulska J., Agresja dzieci. Warszawa 1993
Komorowska A., Zachowania agresywne dzieci w wieku przedszkolnym a ich środowisko rodzinne. "Kultura i Edukacja" 2002, nr 3
Koleśniak D., Agresja dziecięca i sposób jej przezwyciężania. "Język polski w Gimnazjum" 2002, nr 3
Kozłowska A., Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym. Warszawa 1984
Portmann R., Gry i zabawy przeciwko agresji. Kielce 1999
Ranschburg J., Lęk, gniew, agresja. Warszawa 1980
Siemek D., Problemy wychowawcze wieku przeszkolonego. Warszawa 1982
Świderski M., Przyczyny agresywnego zachowania. "Edukacja i Dialog" 1999, nr 8
Trostowiecka A., Oddaj mi klocka, bo cię kopnę. "Przedszkolak i uczeń" 1986, nr 10

Bibliografia:

Bocheńska E., Przedszkolne zabawy przeciwko agresji. "Edukacja i dialog" 2002, nr3
Cywińska M., Zjawiska konfliktowe wśród dzieci. "Wychowanie w Przedszkolu" 1999, nr 8
Haug G - Schnabel., Agresja w przedszkolu. Kielce 2001
Kozłowska A., Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym. Warszawa 1984
Trostowiecka A., Oddaj mi klocka bo cię kopnę. "Przedszkolak i Uczeń" 2003, nr 1
Więckowska I., Warunki uczenia się agresji przez dzieci a kara i nagroda. "Psychologia Wychowawcza" 1977, nr 8
 

Opracowanie: Małgorzata Kleinschmidt

Wyświetleń: 14829


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.