Katalog

Mariola Gospodarczyk
Zajęcia zintegrowane, Artykuły

Drama i jej walory w pracy z dziećmi

- n +

Drama i jej walory w pracy z dziećmi

Drama to metoda coraz powszechniej stosowana w nauczaniu wielu krajów na całym świecie. Jest jedną z metod pracy pedagogicznej sprzyjającej rozwojowi aktywności intelektualnej i emocjonalnej.

Termin "drama" pochodzi od greckiego drao (działam, usiłuję) i od słowa drąma (czynność, akcja). Nazwa ta ma dwa znaczenia: starsze, określające rodzaj utworu scenicznego z przełomu XVIII i XIX i nowsze, ujmujące ją jako metode pedagogiczną wykorzystującą techniki teatralne, polegającą na stworzeniu fikcyjnej sytuacji oraz umożliwiająca intelektualne i emocjonalne zaangażowanie się w nią, wejście w role, to znaczy wczucie się w postać, bycie nią i działanie jak ona.

Termin "drama" upowszechnił się w krajach anglosaskich, natomiast we Francji i Włoszech bardziej popularne jest określenie "gry dramatyczne". W Polsce przyjęła się nazwa "drama", a gry dramatyczne są utożsamiane z pewnymi doświadczeniami opartymi na improwizacji, wchodzącymi w zakres pojęcia "drama" jako jedna z jej procedur.

Drama, mimo iż wykorzystuje środki teatralne, nie może być utożsamiana z teatrem. Podstawowe różnice między teatrem a dramą to:
- W dramie, w przeciwieństwie do teatru, nie ma reżysera, nie ma podziału na aktorów i widzów.
- W dramie brak jest widowisk, przedstawień w sensie klasycznym prezentowanych przed publicznością, uczestnicy dramy mogą przedstawiać swoje scenki przed grupą, ale prezentacje te są mniej ważne niż praca je przygotowująca (poszukiwanie rozwiązań, tworzenie scenariusza).
- W dramie wszyscy uczestniczą w tworzeniu fikcji dramatycznej - w improwizacji, jej przygotowaniach i prezentacji, bez konieczności wyuczenia się na pamięć określonego tekstu. W teatrze aktor otrzymuje rolę i gotowy scenariusz (nie uczestniczy w jego tworzeniu), z którym musi się zapoznać i wyuczyć swojej kwestii.
- Drama nastawiona jest na rozwój osobowości człowieka, a przedstawienie teatralne na odbiór i widza.

Trzeba pamiętać także o tym, by nie mylić dramy z psychodramą i socjodramą. Tematami dramy nie są bowiem problemy uczestników spotkania (indywidualne, jak w psychodramie, czy grupowe, jak w socjodramie); konflikty są fikcyjne (wymyślone bądź zaczerpnięte z literatury lub opowiadań).Przez poznawanie sytuacji konfliktowych oraz poszukiwanie sposobów ich rozwiązania następuje pełniejszy proces przygotowania uczestników dramy do pełnienia ról społecznych, a tym samym ich dojrzewania intelektualnego, emocjonalnego i społecznego. Drama pomaga dzieciom i młodzieży zmienić swoje zachowanie i myślenie przez realizację własnych idei w akcji, a nie przez bezpośrednią modyfikację "niewłaściwego" zachowania. Drama jest "improwizowanym, nie eksponowanym procesem, w którym uczestnicy są zachęcani przez lidera do wymyślania, grania i odtwarzania ludzkich doświadczeń, prawdziwych lub nie".

W Polsce, jak dotychczas, nie opracowano konsekwentnej teorii dramy, mimo iż mamy wielu wspaniałych jej propagatorów. Drama jako metoda wychowawcza i teatralna w pracy z dziećmi i młodzieżą jest przedmiotem zainteresowania Haliny Machulskiej. Dzięki jej inspiracji i działalności drama znalazła należne jej miejsce w praktyce pedagogicznej. Teoretycznie dramę uprzystępniły Krystyna Pankowska i Anna Dziedzic, widząc w niej metodę dydaktyczna stosowaną w kształceniu polonistycznym i historycznym oraz metodę rozwoju osobowości dzieci i młodzieży.

Aby zobrazować możliwości wykorzystania dramy w nauczaniu zintegrowanym, można posłużyć się klasyfikacją dramy wg Gawina Boltona przedstawioną przez Halinę Machulską na łamach czasopisma "Drama".

Klasyfikacja ta dzieli zajęcia z dziećmi na 4 zasadnicze grupy:
1. Podstawowe ćwiczenia, tj.
a) ćwiczenia rozwijające wrażliwość zmysłową i wyobraźnie:
- ćwiczenia rozwijające wrażliwość słuchową (słuchanie dźwięków przyrody, dźwięków muzycznych)
- ćwiczenia rozwijające wrażliwość wzrokową (obserwacje),
- ćwiczenia rozwijające wrażliwość smakową i węchową (rozpoznawanie pokarmów za pomocą smaku i węchu),
b) wprawki dramatyczne - polegają na przypominaniu sobie wrażeń wzrokowych, słuchowych, smakowych, węchowych (ćwiczenia intonacyjne, językowe, ruchowe, mimiczne).
c) ćwiczenia dramowe - ćwiczenia typu dokończ opowiadanie, zmień zakończenie opowiadania, praca w parach, np. wywiad wzajemny, scenki sytuacyjne - improwizowane, inscenizacje improwizowane.
d) gry - zabawy sprzyjające integracji i aktywności dzieci (np. gry z wyobrażonymi przedmiotami, gry w wyobrażonych sytuacjach, gry w wyobrażonej przestrzeni, powstawanie czegoś z niczego).
2. Gry dramowe (dramatyczne) - improwizowane działania, których podstawą jest nieskrępowana wyobraźnia.
3. Teatr rozumiany jako zajęcia zorientowane na przedstawienie, służące rozwojowi estetycznemu.
4. Dramę właściwą - specyficzne zdarzenie, w skład którego wchodzą elementy wymienionych typów zajęć.

Drama umożliwia naukę przez zabawę i działanie. Uczniowie rozwijają swoją
pomysłowość i uczą się współpracować w grupie. Nauczyciel nie narzuca dzieciom sposobów realizacji zadań, ale pomaga im rozwijać i wzbogacać ich własne kompetencje. W tym celu ma on do dyspozycji wiele technik, rozumianych jako metoda pracy w dramie i jako środek umożliwiający uczestnikom uczenie się w sposób autentyczny.

Techniki dramy można podzielić się na 4 grupy:
1. Role typowe - dialogi, rozmowy, wywiady.
2. Konwencje rzeźby obrazu i filmu (istotą rzeźby i pozy jest bezruch).
3. Techniki plastyczne i manualne - rysunki, plakaty, colage, kostiumy, modele.
4. Ćwiczenia głosowe i pisemne - wiersze, skecze, piosenki, kawały, list, pamiętnik, dziennik.

Wśród technik dramowych popularność zdobyły:
- Stop-klatka - za pomocą pantomimy, wykorzystując mimikę, pozę i gest, uczniowie przedstawiają określoną postać, wydarzenie lub zjawisko, zatrzymując się w bezruchu. Mogą w niej brać udział całe grupy lub pojedyncze osoby. Kontynuacją "stop-klatki" jest film (akcja może przebiegać w zwolnionym lub przyspieszonym tempie).
- Wejście w rolę - na podstawie posiadanych wiadomości uczeń gra wybraną postać. Najprostszą formą bycia w roli jest rozmowa.
- Inscenizacja improwizowana - uczniowie przedstawiają postacie lub sytuacje zarysowane ogólnie przez nauczyciela, bez wcześniejszego przydziału ról i tekstów.
- Wywiad - opiera się na wypowiedziach uczniów. Są oni podzieleni na zadających pytania i odpowiadających.

Wykorzystanie na zajęciach odpowiednich technik dramy zależy od wielu czynników: od wieku uczniów i stopnia ich zaangażowania w aktywność dramatyczną, od celu i tematu zajęć, a także od umiejętności nauczyciela (ważna zasada: każdy może być uczestnikiem dramy, ale nie każdy może ją prowadzić).

Dzieci w młodszym wieku szkolnym nie dysponują jeszcze wystarczającym zasobem słów i pojęć, które umożliwiłyby im prawidłowe określanie różnych cech i procesów psychicznych, precyzyjne nazywanie czyichś zachowań, stanów, myśli i uczuć. Zachodzi więc konieczność wprowadzenia innych sposobów informowania o swoich przeżyciach, takich jak: zabawa, malowanie, rysowanie, lepienie, śpiewanie, scenki teatralne, przedstawienia kukiełkowe. Nauczyciel prowadząc takie zajęcia, może swoimi uwagami i komentarzami pomagać dzieciom rozumieć swoje emocje, nazywać je oraz rozwijać umiejętność wejrzenia w siebie samych.

Sposób realizacji dramy najczęściej przebiega następująco:

1. Nauczyciel wprowadza problem, podaje cele i temat dramy.
2. Wybór technik dramowych i "rozpisanie" ról, które mają odegrać podczas zajęć uczniowie i nauczyciel. W dramie muszą brać udział wszyscy uczniowie i nauczyciel. Jeśli z określonych powodów nie jest to możliwe i występują tylko wybrane osoby, reszta klasy musi wówczas stanowić widownię. Nauczyciel przekazuje uczniom instrukcje dotyczące sposobu wykonania zadań, pomaga w przygotowaniu odpowiednich rekwizytów i strojów. Następnie wyznacza termin i czas trwania przedstawienia.
3. Uczniowie przygotowują się i odgrywają wyznaczone im role.
4. Następnie dzielą się wrażeniami, dyskutują, oceniają przedstawienie i wyciągają wnioski.

Ogółem praca w dramie opiera się najczęściej na trzech rodzajach aktywności:
na ruchu, mowie oraz jednoczesnym ruchu i mowie, które prowadzą do wspólnego celu, jakim jest improwizowana gra. Efektywne wykorzystanie dramy na lekcji zależy od podmiotowego traktowania dzieci przez nauczyciela oraz przejawianych przez niego postaw, w szczególności zaś postawy autentyzmu, akceptacji i rozumienia empatycznego. Ważne jest także rzetelne przygotowanie nauczyciela do zajęć, jego sprawność organizacyjna, takt pedagogiczny, znajomość zespołu klasowego i umiejętność dostosowania do niego technik dramowych.

Przykład dramy:
"Zasady właściwego zachowania się przy stole"
Role, które mogą odgrywać uczniowie:
- kelner w restauracji nakrywa do stołu,
- rodzina podczas spożywania uroczystego obiadu,
- osoba przedstawiająca zasady nakrywania stołu i zachowania się podczas jedzenia.
Rekwizyty: obrusy, naczynia, sztućce, serwetki, kwiaty w wazonie.

Wyróżnia się następujące cele dramy:

1. Cel wychowawczy:

- rozwija percepcję intelektualną, emocjonalną i duchową,
- rozbudza wrażliwość moralną i estetyczną,
- rozwija wewnętrzną dyscyplinę i postawy humanistyczne,
- uczy tolerancji i rozumienia empatycznego,
- przygotowuje dziecko do pełnienia przyszłych ról społecznych,
- pomaga zrozumieć pewne mechanizmy zachowań i motywację działań,
- kształtuje określone pozytywne zachowania społeczne,
- eliminuje złe nawyki dziecka,
- uczy analizy własnego postępowania,
- umożliwia zmianę zachowania i myślenia.

2. Cel terapeutyczny:

- umożliwia rozładowanie napięć wewnętrznych,
- likwiduje negatywne emocje - głównie lęk, kompleksy, nieśmiałość,
- ośmiela i wyzwala wiarę we własne siły,
- pozwala osiągać osobistą satysfakcję i zadowolenie,
- poprawia jakość kontaktów z rówieśnikami,
- poprawia atrakcyjność i popularność w grupie,
- ułatwia osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej, wewnętrznego spokoju i poczucia wartości i bezpieczeństwa.

3. Cel kreatywny:

- rozwija pamięć, myślenie refleksyjne i wyobraźnię,
- rozwija uzdolnienia i zainteresowania,
- kształtuje wrażliwość dziecka,
- rozwija twórczą aktywność.

4. Cel inspirujący:
- wyzwala możliwości twórcze,
- przygotowuje dziecko do odbioru i korzystania z dóbr kultury (muzyka, taniec, teatr),
- dostarcza naukowych doświadczeń i uczy sposobów zdobywania wiedzy,
- umożliwia rozumienie tekstów kultury,
- umożliwia ekspresję ruchową.

5. Cel komunikacyjny:

- rozwija umiejętność komunikowania werbalnego i pozawerbalnego,
- rozwija słownictwo, frazeologię i zakres pojęć dziecka,
- umożliwia swobodne i spontaniczne wyrażanie swoich myśli i uczuć,
- uczy słuchania, zadawania pytań i twórczego rozwiązywania problemów,
- uczy modulacji głosu.

6. Cel integrujący:

- wpływa na uspołecznienie dziecka,
- wyrabia umiejętność współdziałania w grupie,
- rozwija społeczne zrozumienie i współczucie,
- uczy interpretacji wewnętrznych stanów uczuciowych, wyrażania stanów psychicznych i uzewnętrzniania uczuć,
- rozwija umiejętność interpretowania wyglądu, mowy i czynów.

6. Cel indywidualizujący:

- umożliwia indywidualną kreację,
- wyzwala samodzielność i inicjatywę,
- daje okazję do własnego przygotowania roli, nadania jej wewnętrznego wyrazu i charakterystyki.

W dramie dziecko realizuje się poprzez umiejętność bycia kimś innym
niż jest w rzeczywistości.
Punktem wyjścia pracy metodami dramowymi jest zawsze określona sytuacja. Jest w niej zawarte jakieś napięcie, jakiś problem. Może być to sytuacja wzięta z życia, przed którą stanęli wcześniej inni ludzie. Istotnym elementem działania w tej umownej przestrzeni jest ekspresyjne pokazanie swojego sposobu przeżywania danej sytuacji poprzez ciało, mimikę, gest, głos. Uczestnik, który wchodzi w rolę staje przed problemem i poprzez grę próbuje ten problem rozwiązać. Próba rozwiązania umownego problemu nie jest rzeczywistym działaniem ale stanowi mimo to jakąś formę doświadczenia, jest czymś w rodzaju próby generalnej przed działaniem w rzeczywistej sytuacji, Jest to uczenie poprzez działanie. Nie chodzi tu o pokazywanie innych ludzi, ale jak ja bym rozwiązał dany problem.

Moim zdaniem drama, jako metoda wszechstronnego rozwoju osobowości powinna zajmować szczególne miejsce w wychowaniu dzieci i młodzieży. Może być wykorzystana do swoistego "wyciszenia" wewnętrznego uczniów i skupienia uwagi na treściach opracowanych w procesie edukacji wczesnoszkolnej. Trzeba jednak pamiętać, że im młodsze dzieci, tym łatwiej im podjąć formy inspirowane dramą, natomiast uczniowie starsi mogą mieć więcej oporów przed tego rodzaju aktywnością.

Drama sprzyja bardziej świadomemu obserwowaniu uczniów przez nauczyciela i wyciąganiu wniosków pod kątem ich specyficznych trudności. Daje dużo radości, satysfakcji i pożytku zarówno uczniowi, jak i nauczycielowi.

Bibliografia:
1. "Drama" - Poradnik dla nauczycieli i wychowawców. Zeszyty 1-12, Warszawa 1992-1994, Wydawnictwo "Animator"
2. Dziedzic A.: "Drama w kształceniu i wychowaniu młodzieży", Warszawa 1988, COMUK
3. Just M.: "Terapia dramą", "Życie Szkoły" 2/2004
4. Lewandowska-Kidoń T.: "Drama w kształceniu pedagogicznym", Lublin 2001, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
5. Machulska H.: "Drama - zabawa, nauka i wychowanie" w: "Warsztaty edukacji twórczej", E. Olimkiewicz (red.), Wrocław 2001, Wydawnictwo EUROPA
6. Pankowska K.: "Edukacja przez dramę", Warszawa 1997, WSiP
 

Opracowanie: Mariola Gospodarczyk

Wyświetleń: 4489


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.