Katalog

Mariola Gospodarczyk
Zajęcia zintegrowane, Artykuły

"Brzydkie" słowa w szkole

- n +

"Brzydkie słowa" w szkole

Coraz częściej, niestety, na szkolnym korytarzu, na boisku, a nawet w klasie podczas zajęć możemy usłyszeć "brzydki wyraz". Aż trudno uwierzyć ile takich słów znają nasi uczniowie w wieku 7-10 lat.

Pierwsze niecenzuralne wyrazy można usłyszeć już od 2-3-latka. Dzieci w tym wieku szybko opanowują nowe umiejętności, podpatrują dorosłych i rówieśników. Jeśli malec usłyszy, jak jego tatuś lub pan na ulicy przeklina, by rozładować emocje, może w ten sam sposób postępować. Przebywając z kolegami, którzy popisują się brzydkimi słowami, zaczyna je po nich powtarzać. A gdy rodzice zakazują używania brzydkich słów, dziecko często zaczyna na przekór powtarzać je ze zdwojoną siłą. Dlatego lepszym sposobem na pozbycie się - z dziecięcego języka przedszkolaka - brzydkich wyrazów jest spokój i cierpliwość rodziców oraz wychowawców przedszkolnych. Sama mając dziecko w tym wieku, stosuję następujące metody:
- Nieustannie tłumaczę, że takich słów nie należy używać. Wyjaśniam, że każde przekleństwo jest słowem brudnym i brzydkim, które zaśmieca nasz dom, a nam rodzicom sprawia wiele przykrości.
- Staram się jak najczęściej oglądać bajki telewizyjne razem z moją pociechą, bo wiem, że to dzięki telewizji dziecko poznaje i zapamiętuje sporo słów, w tym, niestety, także przekleństwa (bardzo dużo bajek z "brzydkimi słowami" emituje Fox Kids). Staram się po raz kolejny nie proponować dziecku bajki, w której usłyszałam sporą dawkę przekleństw.
- Pilnuję, by dom był wolny od "brzydkich słów". Niestety, wbrew pozorom, dorosłym często trudno jest nad tym zapanować.
- Urządzam dziecku zabawę w wymyślanie śmiesznych (nie brzydkich) słów. Kto wymyśli ich więcej otrzymuje nagrodę. Zawsze jest to nagroda cenna z punktu widzenia dziecka.

Dla ludzi dorosłych "brzydki wyraz" to inaczej wulgaryzm, czyli "wyraz, wyrażenie lub zwrot nieakceptowane przez ogół mówiących ze względu na swą ordynarność, nieprzyzwoitość lub wyraźną przynależność do języka grupy społecznej uważanej za niższą". Dla małego dziecka "to słowo obrażające, każde wyzwisko, (...) kierowane do kogoś po to, aby zranić, dokuczyć, obrazić".

Dzieci w młodszym wieku do wulgaryzmów zaliczają:
a) eufenizmy - wyrażenia typu np. kurde, kurcze pieczone, kurcze blade, kurka wodna;
b) słowa związane z częściami ciała lub z czynnościami fizjologicznymi np. gówno, kupa, dupa wołowa, gęba, ryj;
c) wyrazy jednoznacznie obraźliwe np. świnia, gnojek, śmierdziel, dupek i inne.

Skąd dzieci znają "brzydkie wyrazy"? Źródeł jest wiele. Na plan pierwszy wysuwa się oczywiście dom i środowisko rodzinne naszych uczniów. Sfrustrowani codziennymi obowiązkami i problemami rodzice często właśnie przekleństwami odreagowują skumulowane napięcie emocjonalne. W domu czują się swobodnie i nie zawsze pamiętają, że są obserwowani przez własne dzieci. Oprócz środowiska domowego dzieci napotykają niewłaściwe wyrazy w codziennym życiu: na ulicy, przystanku (np. gdy spóźnia się autobus), w sklepie i wreszcie uczą się ich na podwórku od swoich rówieśników.

Według H. Zgółkowej w wieku przedszkolnym znajomość i używanie "brzydkich słów" są równie powszechne we wszystkich grupach wiekowych, niezależnie od tego czy są to dziewczynki czy chłopcy, nie ma też istotnego znaczenia uczęszczanie do przedszkola czy posiadanie rodzeństwa lub dziadków. Zatem czynnikiem warunkującym stosowanie w wypowiedziach niewłaściwych, obelżywych słów nie jest pochodzenia społeczne dziecka czy jego płeć.

Trochę inaczej ma się to jednak do dzieci starszych. M. Grochowski jest przekonany, że ilość wulgaryzmów zmniejsza się wraz z wiekiem pokoleń. (wyższa ilość w wypowiedziach dzieci niż w wypowiedziach starszych pokoleń), bo pokolenia te cechuje większa tolerancja językowa Mniej zadziwiająca jest cholera u 12-latka niż u 2-latka, a już zupełnie nikogo nie razi cholera 30 czy 40-letniego człowieka.

Niemniej jednak z własnych obserwacji stwierdzam, że w klasach I-III częściej przeklinają chłopcy niż dziewczęta i są to często bardzo "mocne" przekleństwa. Chłopcy wymawiają je bardzo swobodnie przy różnych okazjach: podczas meczu w piłkę nożną, w kolejce przy wchodzeniu do autobusu szkolnego, podczas pełnienia obowiązków dyżurnego, a nawet na zajęciach szkolnych, często w obecności nauczyciela. Wcale nie jest regułą, że przeklinają dzieci z tych "gorszych" domów. Zdarza się to niemal każdemu uczniowi, z tym, że różni ich zachowanie zaraz po wymówieniu przekleństwa. Uczniowie kulturalni potrafią przeprosić, bo im "się wyrwało", zaś ci mniej kulturalni zdziwieni są naszym zgorszeniem, traktując swoje zachowanie za całkiem normalne. Dużo przekleństw słyszałam też z ust dziewczynek.

Czynnikiem, który pozwala unikać stosowania w mowie wulgaryzmów jest świadomość własnej wypowiedzi, czyli autoświadomość językowa, która jest z kolei podstawą autokontroli wypowiedzi. Pewien poziom tych właściwości mają już dzieci 3-letnie, które - głównie dzięki trosce rodziców - intuicyjnie rozróżniają "brzydkie" i "ładne" wyrazy.

Jak walczyć z "brzydkimi słowami" w szkole?
Można przyczynić się do ograniczenia wulgaryzmów w szkole, ale nie ma się co łudzić, że je "wytępimy". Jak świat światem wulgaryzmy istniały i będą istnieć, bo są nieodłącznym elementem słownictwa językowego.

By ograniczyć ich stosowanie nieodzowna jest współpraca nauczycieli z rodzicami i środowiskiem domowym dziecka. To od dobrych relacji dziecka z dorosłymi w znacznej mierze zależą efekty podejmowanych działań.

Ograniczaniu rozpowszechniania wulgaryzmów sprzyja:
1. Dalsze rozwijanie samoświadomości językowej - dziecko przekraczające próg szkolny szybko w swojej pani widzi swój życiowy autorytet. Można to wykorzystać i wytłumaczyć dziecku, że każde przekleństwo sprawia nam wielką przykrość. Poza tym chcemy, by nasza klasa wolna była od "brzydkich słów", bo psuje to jej wizerunek.
2. Zachęcanie do samokontroli - otwarcie informujemy dziecko, że wiemy o tym, iż zna ono "brzydkie słowa", ale nie pozwalamy ich używać.
3. Uwrażliwianie rodziców na wypowiedzi własne oraz innych domowników.
4. Wzbogacanie słownika dzieci, bo właśnie ubóstwo słownikowe, czyli brak odpowiednich określeń czy wyrażeń potęguje stosowanie wulgaryzmów.
Wzbogacaniu dziecięcego słownika sprzyja:
- czytanie literatury pięknej dla dzieci - bajek, baśni, opowiadań,
- recytacja wierszy dla dzieci,
- udział w imprezach kulturalnych - np. oglądanie widowisk teatralnych,
- udział w kołach zainteresowań - np. kole teatralnym.
5. Uwrażliwienie rodziców, by kontrolowali to, co niosą środki masowego przekazu, głównie telewizja i inne media. Każdy rodzic powinien orientować jakie programy ogląda jego dziecko i przede wszystkim w jakich godzinach. W obecnych czasach ważne jest też kontrolowanie dostępu dziecka do Internetu. Zadaniem dorosłych jest nauczenie dziecka bycia krytycznym Wobec tego co niesie telewizja czy Internet.
6. Uczenie właściwego rozładowania napięcia nerwowego w momencie
frustracji. Przekleństwa bardzo często są przejawem agresji werbalnej, którą wywołują sytuacje konfliktowe i stresujące w szkole. Wskazane są wówczas
zadania wyciszające dziecko, spokojne rozmowy z dzieckiem, odreagowanie przez malowanie lub rysowanie.

Na zakończenie małe przesłanie dla wszystkich nauczycieli:
Nauczmy dzieci świadomości, że wulgaryzmy nie są najjaśniejszą stroną naszego języka i tego, że są one przejawem ekspresji ujawniającej ludzkie postawy wobec świata. Bądźmy cierpliwi w walce z plagą "brzydkich słów".

Bibliografia:
Skorny Z.: Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się, Warszawa 1968.
Faber A., Mazlich E.: Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby do nas mówiły, Poznań 1997.
Słownik Współczesnego Języka Polskiego, "Przegląd Readers Digest", Warszawa 1998, t. II.
Zgółkowa H.: "Brzydkie wyrazy" już w przedszkolu, "Polonistyka" 1992, nr 6.
Grochowski M.: Wulgaryzmy a świadomość językowa, "Amicus" 1999, nr 3.
 

Opracowanie: Mariola Gospodarczyk

Wyświetleń: 5473


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.