Eros i Tanatos w poezji i malarstwie okresu Młodej Polski
("Hymn do Nirwany" i "Lubię, kiedy kobieta" K. Przerwa- Tetmajera, "Szał
uniesień" Wł. Podkowińskiego, "Śmierć"
J. Malczewskiego).
Cele lekcji:
Po lekcji uczeń powinien:
- rozumieć znaczenie pojęć kluczowych;
- porównywać i i interpretować różne teksty kultury (literackie, malarskie);
- samodzielnie formułować wnioski w oparciu o zgromadzony materiał;
- być skłonnym do samodzielnego spojrzenia na zjawiska cywilizacyjno- kulturowe.
Metody i formy pracy:
- praca zbiorowa;
- praca indywidualna;
- praca w grupach;
- lektura i analiza tekstu;
- elementy heurezy;
- elementy dyskusji.
Środki dydaktyczne:
Władysław Podkowiński: Szał uniesień
Jacek Malczewski: Śmierć
Kazimierz Przerwa-Tetmajer: Hymn do Nirwany
Kazimierz Przerwa-Tetmajer: Lubię, kiedy kobieta
Jan Parandowski: Mitologia
Słowa i teksty. Język polski. Podręcznik. Klasa 2.Wydawnictwo Szkolne PWN,
Warszawa 2003.
Pojęcia kluczowe:
dekadentyzm;
schopenhaueryzm;
nirwana;
katastrofizm;
erotyk;
hymn;
eschatologia
Czas:
1 lekcja
Przebieg lekcji:
1.Wybrany uczeń przypomina jakie nastroje i tematy dominowały w dotychczas
poznanych utworach młodopolskich, wskazuje na ich związek z fliozofią i hasłami
programowymi epoki. (filozofia A. Schopenhauera, program artystyczny St.
Przybyszewskiego).
2.Uczniowie sprawdzają w
Słowniku mitologicznym bądź w
Mitologii J.
Parandowskiego informacje o Erosie i Tanatosie, definiują pojęcia.
3.Kontemplowanie obrazów
Szał uniesień Wł. Podkowińskiego, Śmierć
J. Malczewskiego .Dyskusja.
4. Recytacja tekstów z podręcznika
Hymn do Nirwany, Lubię, kiedy kobieta
K. Przerwy-Tetmajera
5. Ustalenie w trakcie dyskusji elementów łączących wskazane teksty kultury
(obecność motywu śmierci i miłości), zapisanie tematu lekcji.
6.Podzielenie klasy na grupy, rozdanie kart pracy z zadaniami.
7. Prezentacje efektów pracy zespołów.
8. Ustalenie i zapisanie wniosków.
9.Ocena pracy poszczególnych grup.
Praca domowa:
1.Uważnie przeczytaj
O, przyjdź! St. Koraba-Brzozowskiego. Jak motyw miłości i
śmierci funkcjonuje w tym wierszu? Aby wyczerpująco odpowiedzieć na to pytanie
dokonaj jego analizy i interpretacji.
2.Jeśli interesujesz się sztuką, sporządź program wystawy pod tytułem
Eros i
Tanatos w malarstwie młodopolskim. Pamiętaj o zamieszczeniu w nim opisów kilku
wybranych obrazów. (dla chętnych)
3.Wpisz do zeszytu tytuły i autorów utworów literackich z różnych epok
literackich, w których wystąpił motyw śmierci i miłości.
ZAŁĄCZNIKI: NR. 1, N R. 2, NR. 3, NR. 4
Arkusz zadaniowy nr 1
Władysław Podkowiński: Szał uniesień
1.Uważnie oglądaj obraz. Co on przedstawia?
naga kobieta pędząca na koniu, czarny rumak, koń w galopie
2. Określ symbolikę dzieła.
symboliczne wyrażenie uniesienia seksualnego, postać kobiety wyraża zapamiętanie
się, rozkosz
3. Wskaż związki z kierunkami artystycznymi i filozoficznymi epoki.
symbolizm, impresjonizm, użycie, nirwana, erotyzm
4. Jak na obrazie funkcjonuje motyw nadrzędny?
Eros, Tanatos
5.Zredaguj wnioski i przygotuj się do ich prezentacji. |
Arkusz zadaniowy nr 2
Jacek Malczewski: Śmierć
1.Uważnie oglądaj obraz. Co on przedstawia?
młoda, muskularna kobieta w zbroi zamyka oczy starcowi
2. Określ symbolikę dzieła.
symboliczne wyrażenie śmierci jako błogostanu
3. Wskaż związki z kierunkami artystycznymi i filozoficznymi epoki.
symbolizm śmierć jako wybawienie, nirwana, wieś
4. Jak na obrazie funkcjonuje motyw nadrzędny?
Eros, Tanatos
5.Zredaguj wnioski i przygotuj się do ich prezentacji. |
Arkusz zadaniowy nr 3
Kazimierz Przerwa- Tetmajer: Hymn do Nirwany.
1.Uważnie odczytaj wiersz.. Określ jego nastrój, ustal zasadę konstrukcyjną
(budowę).
podniosły, patetyczny, litanijny, hymniczny
szereg apostrof, modlitewny, litanijny charakter,
2.Scharakteryzuj nadawcę i odbiorcę.
poeta dekadent cierpiący na ból świata, Nirwana jako bóstwo i kochanka, śmierć
3. Wskaż związki z kierunkami artystycznymi i filozoficznymi epoki.
schopenhaueryzm, dekadentyzm, marazm, rola artysty
4. Jak w tym dziele funkcjonuje motyw nadrzędny?
Nirwana jako Eros i Tanatos
5.Zredaguj wnioski i przygotuj się do ich prezentacji. |
Arkusz zadaniowy nr 4
Kazimierz Przerwa-Tetmajer: Lubię, kiedy kobieta.
1.Uważnie odczytaj wiersz, określ sytuacje liryczną
śmiały erokyk, zblizenie fizyczne dwojga kochanków,szokuje śmiałością
2. scharakteryzuj podmiot liryczny.
kochanek, obserwator, dekadent, artysta, brak więzi emocjonalnej
3. Wskaż związki z kierunkami artystycznymi i filozoficznymi epoki.
dekadentyzm, erotyzm, mizoginizm
4. Jak w tym dziele funkcjonuje motyw nadrzędny?
Erotyzm namiastka nirwany, milość i śmierc obok siebie
5.Zredaguj wnioski i przygotuj się do ich prezentacji. |
Bibliografia:
1. Klejnocki J., Łozińska B, Zdunkiewicz-Jedynak D: Język polski. Podręcznik.
Klasa 2.Literatura i nauka o języku. Do pracy w szkole, Wydawnictwo Szkolne PWN,
Warszawa 2003.
2. Klejnocki J., Łozińska B, Zdunkiewicz-Jedynak D: Język polski. Podręcznik.
Klasa 2.Literatura i nauka o języku. Do pracy w domu. Wydawnictwo Szkolne PWN,
Warszawa 2003.
3. K. Przerwa-Tetmajer: Poezje. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1980.
4. S. Korab-Brzozowski: Poezje, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986.
5. Pawlus J.: Władysław Podkowiński, Krajowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1984.
6. Gradowska A.: Sztuka Młodej Polski, Wydawnictwa Artystyczne i
Filmowe,Warszawa 1984.
7. Paczoska E.: Młoda Polska. Podręcznik dla szkół ponadpodstawowych.
Wydawnictwo Stentor, Warszawa 1998.
8. Ławniczakowa A: Jacek Malczewski, Wydawnictwo Kluszczyński, Kraków 1995.
Antologia:
Stanisław Korab Brzozowski
O przyjdź!
O przyjdź, jesienią -Wdziej szatę lekką, białą, zwiewną,
pajęczą; Rzuć na hebanowe swoje włosy
perły rosy, Lśniące zimnych barw
tęczą.
O przyjdź, jesienią -Owiana skargą tęskną, rzewną
żurawi, W dal płynących szarą niebios tonią,
tchnąca wonią Kwiatów, które mróz
krwawi.
O przyjdź, jesienią -
W chwilę zmierzchu senną, niepewną -
i dłonie
Swe przejrzyste, miękkie, woniejące
na cierpiące Połóż mi skronie
o Śmierci!...
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Hymn do Nirwany
Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie, Nirwano!
Przyjdź twe królestwo jako na ziemi, tak i w niebie, Nirwano!
Złemu mnie z szponów wyrwij, bom jest utrapion srodze, Nirwano!
I niech już więcej w jarzmie krwawiącym kark nie chodzę, Nirwano!
Oto mi ludzka podłość kałem w źrenice bryzga, Nirwano!
Oto się w złości ludzkiej błocie ma stopa ślizga, Nirwano!
Oto mię wstręt przepełnił, ohyda mię zadusza, Nirwano!
I w bólach konwulsyjnych tarza się moja dusza, Nirwano!
O przyjdź i dłonie twoje połóż na me źrenice, Nirwano!
Twym unicestwiającym oddechem pierś niech sycę, Nirwano!
Żem żył, niech nie pamiętam, ani wiem, że żyć muszę, Nirwano!
Od myśli i pamięci oderwij moją duszę, Nirwano!
Od oczu moich odegnaj złe i nikczemne twarze, Nirwano!
Człowiecze zburz przede mną bożyszcza i ołtarze, Nirwano!
Niech żywot mię silniejszych, słabszych śmierć nie uciska, Nirwano!
Niech błędny wzrok rozpaczy przed oczy mi nie błyska, Nirwano!
Niech otchłań klęsk i cierpień w łonie się mym pogrzebie, Nirwano!
I przyjdź królestwo twoje na ziemi, jak i w niebie, Nirwano!
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Lubię, kiedy kobieta...
Lubię, kiedy kobieta omdlewa w objęciu, kiedy
w lubieżnym zwisa przez ramie przegięciu, gdy
jej oczy zachodzą mgłą, twarz cała blednie i
wargi się wilgotne rozchylą bezwiednie.
Lubię, kiedy ją rozkosz i żądza oniemi, gdy
wpija się w ramiona palcami drżącemi, gdy
krótkim, urywanym oddycha oddechem i
oddaje się cała z mdlejącym uśmiechem.
I lubię ten wstyd, co się kobiecie zabrania
przyznać, że czuje rozkosz, że moc pożądania
zwalcza ją, a sycenie żądzy oszalenia, gdy szuka
ust, a lęka się słów i spojrzenia.
Lubię to - i tę chwilę lubię, gdy koło mnie
wyczerpana, zmęczona leży nieprzytomnie, a myśl
moja już od niej wybiega skrzydlata w
nieskończone przestrzenie nieziemskiego świata.
W. Podkowiński,
Szał uniesień
J. Malczewski,
Śmierć
Opracowanie: Wiesława Lisek
II Liceum Ogólnokształcące im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego
Świdnik