Katalog

Teresa Chrostowska
Ogólne, Referaty

Nauczyciel wobec problemów cywilizacji audiowizualnej

- n +

Nauczyciel wobec problemów cywilizacji audiowizualnej

Na początku nowego stulecia środowisko życia współczesnych uczniów ulega gwałtownym przemianom na skutek różnych zjawisk zachodzących w skali globalnej świata, a także w Polsce, w wyniku procesów transformacji społeczno- politycznej, ekonomicznej. Zapoczątkowała ona, bowiem ogromne zmiany w sferze społecznej: demokratyzację, decentralizacja, uspołecznienie.

Zmiany, jakie zachodzą w środowisku życia uczniów, wiążą się przede wszystkim z eksplozją informacji, komputeryzacją, rozwojem techniki, elektroniki, mass i multimediów.

Dzieci urodzone w latach 80. i 90. w wielu krajach Europy i Ameryki mają dostęp do telewizji krajowej, satelitarnej, kablowej, kaset video, komputerów, sieci komputerowej, zminiaturyzowanych kalkulatorów, aparatów fotograficznych, cyfrowych, kamer. Tempo wdrażania elektronicznych środków przekazu widoczne jest również w rodzinach polskich. Polska jest trzecim po Anglii i Niemczech wielkim rynkiem telewizji satelitarnej, następuje rozwój telewizji kablowej. Ponad 60% rodzin posiada magnetowidy, 88% telewizory kolorowe./ badania OBOP

Mass media stworzyły uczniom olbrzymią szansę poznawania kraju i świata oraz uczestniczenia pośrednio w różnych wydarzeniach społecznych, kulturowych, politycznych. Stały się one potężnymi instytucjami wychowawczymi oddziaływującymi na postawy dzieci i młodzieży, znacznie silniej niż wzory i modele przekazywane w tradycyjny sposób przez wychowawców w szkołach. Ciekawa i atrakcyjna forma przekazu treści za pomocą środków masowego przekazu powoduje, że proces przyjmowania wiadomości jest przyjemny i dokonuje się najczęściej okazjonalnie i mimowolnie. I chociaż często są to wiadomości niespójne i fragmentaryczne to można jednak uznać, że mamy do czynienia z edukacją bez granic.

Elektronika wkroczyła bardzo intensywnie w świat ucznia, w różne jego dziedziny. Jest on podobnie jak człowiek dorosły "wmontowany" w świat techniki i bez przerwy narażony na jego oddziaływanie.

Rzeczywistość techniczno- medialna w której żyje współczesny uczeń i której konsekwencji i skutków wyraźnie doświadcza- ma charakter pośredni. Role pośredników spełniają różnego rodzaju aparaty techniczne, które powodują, że np. reakcje międzyludzkie stają się szybsze, bardziej wszechstronne, ale tracą swą spontaniczność. Poza tym rzeczywistość medialna jest atrakcyjna dla ucznia, ale jednocześnie zaborcza, zakłóca bowiem i dezorganizuje porządek dnia, przyporządkowuje sobie inne czynności. Charakteryzuje ją zmienność lansowanych wzorów, ocen, wartości, postaw, treści, różnorodność form przekazu, ale także ambiwalentny charakter oddziaływań.

Wzrost mass i multimediów, zwłaszcza telewizji satelitarnej, kablowej, video sprawia, że codzienny kontakt z nimi mają niemal wszystkie dzieci na świecie. Stają się one mieszkańcami "globalnej wioski", w której ścierają się poglądy, opinie, oceny. Znaczenie przekazów audiowizualnych jest dwojakie, mogą one być źródłem bodźców rozwojowych, aktywności dziecięcej, ale także zagrożeń, dewiacji, patologii.

Rozwój mass i multimediów oraz zmiany jakie zachodzą w obszarze ich funkcjonowania w skali globalnej stwarzają nowe, nieznane do niedawna problemy. Przede wszystkim prywatyzacja wielkich sieci telewizyjnych, komercjalizacja radia, telewizji, zalegalizowanie wielu prywatnych stacji, prowadzi di inwazji obcej, skomercjalizowanej, zachodniej kultury, zwłaszcza amerykańskiej, homogenizacji treści przekazów, zdominowania informacji przez rozrywkę, zanikania takich gatunków jak ambitna publicystyka społeczna, kulturalna, ambitny dokument.

Coraz częściej niepokoi swoisty zalew przemocy w mediach, gloryfikacja siły fizycznej i psychicznej, co w konsekwencji prowadzi często do deformacji myślenia i zachowań uczniów na skutek coraz silniejszych dawek emocji.

Inne zagrożenia dla rozwoju i edukacji uczniów ze strony telewizji i innych nowych mediów dotyczą: fragmentaryczności w przedstawieniu rzeczywistości, skondensowania treści w formie. Poza tym telewizja jest nadal w olbrzymim zakresie instytucją nadawczą, co oznacza, że z jednego centrum, w jednym kierunku, emitowany jest wybrany, określony program. Stawia się jej zarzut bezzwrotności, odgórnego sterowania świadomością odbiorcy.

Treści płynące ze szklanego ekranu, zmasowane o bardzo zróżnicowanej wymowie moralnej, społecznej tworzące często mieszankę faktów, mitów sloganów reklamowych, skrótów myślowych powodują, że świat fikcji staje się dla dziecka bardziej realny niż rzeczywistość. Tworzy się w ten sposób specyficzna świadomość medialna wyrażająca określony stosunek poznawczy i emocjonalny do świata, co w konsekwencji prowadzi do postawy biernej, ślepego naśladownictwa, do agresji dzieci i młodzieży.

Upozorowana kultura przez mass i multimedia, zdominowana przez rozrywkę, muzykę, reklamy, "opery mydlane", to tylko niektóre zjawiska charakteryzujące rzeczywistość końca XX i początek XXI wieku.

Środki masowego przekazu poprzez totalny przekaz informacji, poglądów, opinii, wzorów, zachowań kolonizują umysły odbiorców. Czynią ich niejako "niewolnikami" pewnych orientacji światopoglądowych, stylu życia lansowanego w mediach.

Zagrożenia jakie stwarzają mass i multimedia wynikają z określonego charakteru korzystania, "używania" ich przez dzieci i młodzież. Najczęściej jest to bierne poddanie się przez małego odbiorcę oddziaływania mediów, a więc przedmiotowy stosunek, zamiast aktywnej postawy w tym procesie. Ponadto brak kompetencji odbiorczych u uczniów utrudnia postrzeganie, rozumienie świata przedstawionego w mediach.

Telewizja i inne mass media towarzyszą uczniom codziennie, wypełniając im czas wolny i niejednokrotnie czas zajęć obowiązkowych. Kontakt dzieci z telewizją rozpoczyna się bardzo wcześnie, w wieku 2 lat przeznaczają one przeciętnie 45 min. dziennie na oglądanie telewizji. Najbardziej aktywną grupą małych telewidzów są uczniowie 7-12 letni, którzy poświęcają mediom od 3 do 4 godzin. Dzieci polskie, zanim rozpoczynają formalną edukację szkolną, mają poza sobą od 3tys. do 5tys. godzin spędzonych przed ekranem telewizora, zaś w okresie szkoły podstawowej oglądają programy codziennie (średnio3,5 znaczna też grupa ponad 4 godziny).

Codzienny, wielogodzinny kontakt z ekranem telewizyjnym czy komputerowym, z magnetowidem budzi niepokój lekarzy. Wskazują oni na wzrost różnych chorób wywołanych nieracjonalnym korzystaniem z mass mediów jak: choroby wzroku, układu kostnego(wady postawy), ukł. nerwowego, alergie. Poza tym badania prowadzone na świecie wskazują na zagrożenia dotyczące sfery emocjonalnej, sfery przeżyć dziecięcych związanych z lękotwórczym wpływem oglądanych przez uczniów programów telewizyjnych, filmów zawierających sceny grozy, okrucieństwa, przemocy. Coraz więcej dzieci przeżywa stany lękowe, uczucia strachu, przerażenia, obawę przed agresją ze strony innych osób, lęki nocne, koszmary senne, są one nadmiernie pobudliwe, odczuwają bóle głowy, bezsenność.

Szczególnie niebezpieczne stają się wpływy scen grozy i okrucieństwa na zachowanie dzieci.

Naśladują one wzory zachowań ekranowych złodziei, przestępców, stosują przemoc wobec rówieśników i dorosłych, wchodzą w konflikt z prawem.

Psycholodzy twierdzą, że dziecko ulega przemocy ukazywanej w telewizji kiedy; ogląda w różnych programach sceny przemocy; uczy się i jest zdolne do reprodukcji tego, czego się nauczyło; akceptuje to, co obejrzało, czego się nauczyło.

Wyuczone zachowania poprzez obserwację z ekranu mogą się ujawniać lub nie. Zależy to od bezpośrednich przeżyć i doświadczeń odbiorcy, od całego zespołu uwarunkowań społeczno-kulturowych, środowiskowych.

Telewizja i inne mass media mogą być źródłem formowania się agresywnego zachowania, podawać wzrost poziomu agresji, znieczulać na agresję, wywoływać nowe jej formy. Tak więc obraz korzystania przez dzieci z mass mediów można uznać za niepokojący, ponieważ zmiany ujemne, o charakterze destrukcyjnym, jakie pojawiają się w różnych sferach osobowości i życia dziecka, są zbyt duże.

Zasób informacji, jaki uzyskują uczniowie z mass mediów jest ogromny, ale są one najczęściej niespójne, fragmentaryczne, nie tworzą zwartego systemu wiedzy, ale wchodzą w skład doświadczeń. Jako ślady, skutki zakodowanych w pamięci sytuacji, zdarzeń stanowią podstawowy etap prowadzący do kształtowania pojęć w procesie dydaktyczno-wychowawczym.

Szkoła nadal jednak, w stopniu niewystarczającym, wykorzystuje i porządkuje informacje, które dzieci i młodzież zdobywają poza szkołą, podczas indywidualnych kontaktów z mass mediami.

Nowe środowisko wychowawcze, które tworzy się poza szkołą, nowa sytuacja wynikająca ze wzrostu mass i multimediów narzuca niejako szkole konieczność nowego stylu pracy, zmusza do rewizji jej dotychczasowego funkcjonowania, do wprowadzania zmian. Staje się w pewnym stopniu wyzwaniem dla nauczyciela.

Zmiany, jakie zachodzą w pracy szkoły, a więc i w pracy nauczyciela, stwarzają nowe możliwości również dla edukacji medialnej.

Przemiany te dotyczą przede wszystkim funkcji kształtującej, wychowawczej szkoły, zbliżania szkoły do autentycznych potrzeb społecznych i indywidualnych uczniów, respektowania zasady podmiotowości procesu wychowania, roli aktywności i doświadczeń dzieci w kierowaniu własnym rozwojem. Wskazując na niektóre zmiany, jakie powinny zajść w szkole należy uwzględnić również i to, że dzieciństwo współczesnych uczniów jest inne niż poprzednich pokoleń, na skutek przede wszystkim rozwoju różnych form edukacji równoległej, zwłaszcza mass i multimediów.

Aby doświadczenia pozaszkolne uczniów mogły sprzyjać ich rozwojowi, nauczyciel powinien realizować w swej pracy, w szerszym niż do tej pory zakresie, dwa ważne zadania:
- wykorzystywać w procesie dydaktyczno-wychowawczym doświadczenia uzyskane przez dzieci i młodzież z mass mediów;
- przygotowywać ich do korzystania z mass i multimediów.

Telewizja i inne środki masowego przekazu mogą być źródłem wspomagającym rozwój dziecka. Stwarzają one uczniom szerokie pole doświadczeń, dają możliwość poznawania świata jako źródła nowej wiedzy, wzorów zachowań wartości, norm moralnych.

Istotną rolę mass mediów postrzegamy również w aspekcie edukacji globalnej, poznawaniu przez uczniów wielu problemów współczesnego świata, jak np. związanych z ekologią środowiska, walką z chorobami, głodem, toczącymi się wojnami itp.

Telewizja i inne mass media mogą wspomagać nauczyciela w realizacji wielu zadań edukacji międzykulturowej uczniów, jak: udostępnianie, upowszechnianie wartości kultury narodowej i innych narodów, budzenie zrozumienia dla innych kultur, ich odmienności, kształtowanie postawy tolerancji, tożsamości.

Wykorzystywanie w procesie dydaktyczno- wychowawczym doświadczeń, jakie uczniowie uzyskują poza szkołą, jest możliwe dzięki elastycznemu programowi nauczania. Włączanie okazjonalnie zdobytych przez uczniów wiadomości do systemu wiedzy szkolnej uczniów odbywać się może w procesie lekcyjnym np. jako rozszerzenie wiadomości szkolnych czy też jako podstawowe źródło wiedzy. Codzienna praca nauczyciela z uczniami obfituje w sytuacje sprzyjające wdrażaniu uczniów do kształtowania umiejętności rozróżniania np. zdarzeń prawdziwych prezentowanych w telewizji od fałszywych, uczenia się przez dzieci i młodzież wartościowania, oceniania różnych zdarzeń, faktów. Dość często jednak szkoła i środki masowego przekazu funkcjonują niezależnie od siebie i realizują różne zadania nie koordynując swych poczynań.

Inny model wykorzystywania środków masowego przekazu przez nauczyciela oparty jest na planowej emisji programów telewizyjnych i wykorzystywaniu ich w pracy dydaktyczno- wychowawczej. Nauczyciel nie ma jednak wpływu na kształt merytoryczny, artystyczny i metodyczny tych programów.

Trzeci model zakłada, że emitowane programy są ściśle skorelowane z programami nauczania, z potrzebami uczniów szkół określonego szczebla. Tworzone są przez nauczycieli, uczniów i specjalistów od mass mediów.

Ważnym obszarem działania nauczyciela jest przygotowywanie uczniów do korzystania i rozumienia przekazów medialnych. Od początku lat 50. w wielu krajach na świecie wprowadzone są w szkołach różne modele edukacji medialnej, np. wiedzę o mass mediach traktuje się jako część składową nauczania języka ojczystego i literatury. Zachodzi potrzeba wprowadzenia do szkół oddzielnego przedmiotu nauczania- "mass mediów". Celem realizacji tego przedmiotu byłoby poznanie przez uczniów podstawowych form przekazów medialnych, kształtowania umiejętności krytycznej analizy treści przekazów, czytania obrazu telewizyjnego, rozumienia złożonych form narracji słowno- obrazowej, umiejętności selektywnego, aktywnego odbioru.

Z kolei kompetencje odbiorcze uczniów powinny dotyczyć:
- zakresu i charakteru odbioru treści przekazywanych przez media;
- rozumienia i interpretacji treści;
- sposobów integrowania doświadczeń medialnych z codziennym doświadczeniem uczniów.

Jest to ważne zadanie w pracy nauczyciela, ponieważ informacje przekazywane w sposób wizualny mają potężną moc perswazyjną, traktowane są przez dzieci i młodzież jako 11wierne odbicie rzeczywistości. Trzeba także kształtować u uczniów świadomość niebezpieczeństw jakie niesie eksplozja mass, multimediów i inwazja informacji.

BIBLIOGRAFIA

- E. Trempała. Szkoła a edukacja równoległa (nieszkolna). Poglądy, doświadczenia, propozycje.
- J. Izdebska. Rodzina- dziecko- tolerancja. Szanse wychowawcze i zagrożenia TV.
- Cz. Kupisiewicz. Wychowanie a środki masowego przekazu.
 

Opracowanie: Teresa Chrostowska

Wyświetleń: 2441


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.