"Techniki ćwiczenia pamięci i umysłu" - warsztaty szkoleniowe

NOWA WIEŚ, dn. 06.05.2003r.
Na podstawie: "Neurobik. Keep your brain alive." ("Neurobik. Zadbaj o kondycję mózgu") L. C. Katz, M. Rubin, Warszawa 2002 (zał. 1).

NEUROBIK - czyli aerobik dla mózgu, nowa metoda opracowana przez dwóch angielskich naukowców Lawrence'a C. Katz'a i Manninga Rubina, mająca na celu utrzymanie zdrowia i sprawności umysłu przy maksymalnym wykorzystaniu zmysłów oraz pamięci przestrzennej.

Mózg tak jak całe ciało człowieka podlega procesowi starzenia się. Dzieje się tak, gdyż zawarte w korze mózgowej dendryty (rys. 1), czyli wypustki komórek nerwowych przerzedzają się. Dendryty pełnia bardzo ważną funkcję, ponieważ są odpowiedzialne za bezpośredni odbiór i przetwarzanie informacji napływających z innych komórek i tworzą w ten sposób podstawę pamięci. Dendryty odbierają informacje za pośrednictwem połączeń zwanych synapsami. Jeżeli nie będziemy dostatecznie często używali tych połączeń, dendryty mogą zaniknąć, co z kolei zmniejszy zdolność mózgu do zapamiętywania nowych i wydobywania z pamięci starych informacji. Proces ten można istotnie spowolnić stosując ćwiczenia neurobiczne, które pobudzają aktywność nerwową mózgu, przyczyniając się do tworzenia większej liczby połączeń między jego obszarami, co prowadzi do gwałtownego wzrostu dendrytów.

Neurobik różni się od innych zazwyczaj praktykowanych ćwiczeń umysłowych, takich jek zagadki logiczne, zadania pamięciowe czy różnego rodzaju testy. W przeciwieństwie do nich, ćwiczenia neurobiku wykorzystują pięć zmysłów w nowy sposób, wspierając naturalna tendencję mózgu do tworzenia skojarzeń pomiędzy różnego typu informacjami. To właśnie świadome tworzenie skojarzeń stanowi podstawę ćwiczeń neurobicznych.

Klasycznym przykładem związków skojarzeniowych jest eksperyment dr. Iwana Pawłowa. Wykorzystał on fakt, że psy ślinią się na widok jedzenia. Każdego dnia podczas karmienia Pawłow dzwonił dzwoneczkiem. Po kilku dniach psy zaczęły się ślinić na sam dźwięk dzwoneczka mimo, iż jedzenie się nie pojawiało. Eksperyment ten znajduje swoje potwierdzenie np. w nauce języka. Dziecko uczy się mówić kojarząc pewne dźwięki z określonymi zachowaniami, osobami czy przedmiotami. Tak powstałe asocjacje pozostają w mózgu w formie pamięci długotrwałej.

Większość z tego, czego się uczymy i co zapamiętujemy zależy od zdolności mózgu do tworzenia nowych i odnajdywania już utworzonych związków skojarzeniowych, np. sam widok róży aktywuje tylko niewielką liczbę dróg nerwowych w korze wzrokowej. Jednak, kiedy jednocześnie wąchamy, dotykamy i patrzymy na różę, pobudzamy dużo większą liczbę dróg pomiędzy obszarami węchowymi, wzrokowymi i czuciowymi. Te połączenia skojarzeniowe pomiędzy zmysłami pomagają w przywoływaniu wspomnień.

Istniejące metody ćwiczeń umysłowych nie biorą pod uwagę możliwości tworzenia związków skojarzeniowych. Neurobik jednakże usiłuje podążać ta drogą, by dostarczyć korze mózgowej materiału do tworzenia nowych, silnych asocjacji (rys. 2).

Zachowania rutynowe działają przytępiająco na umysł, gdyż są one prawie podświadome, więc do ich wykonania wystarcza nam minimum energii umysłowej, co nie zapewnia naszemu mózgowi dostatecznej okazji do ćwiczeń. W ten sposób zdolność kory mózgowej do tworzenia nowych skojarzeń pozostaje w znacznym stopniu niewykorzystana.

Nasz mózg kontaktuje się ze światem zewnętrznym poprzez zmysły. Na co dzień opieramy się przede wszystkim na wzroku i słuchu, ponieważ dzięki tym zmysłom możemy w krótkim czasie zdobyć dużą liczbę informacji na temat otoczenia. Neurobik stara się angażować wszystkie zmysły do stymulacji mózgu. Wprowadza on element nowości i zaskoczenia poprzez odwołanie się do pomocy zmysłów w trakcie wykonywania codziennych czynności. Ćwiczenia neurobiku nie wymagają dodatkowego czasu ani specjalnego miejsca, tak więc nawet osoby bardzo zajęte mogą je wykonywać bez problemu. Takiej gimnastyki dostarcza nam codzienne życie. Należy jednak pamiętać o dwóch prostych zasadach: po pierwsze poszukujemy nieoczekiwanych doświadczeń a po drugie korzystamy z pomocy wszystkich zmysłów. Wprowadzając małe zmiany do codziennych przyzwyczajeń możemy zmienić codzienną rutynę w rozwijające umysł ćwiczenia. Sprawi to, że, mimo iż my będziemy się starzeć to nasz umysł pozostanie żywy, w doskonałej formie i lepiej ukształtowany.

Jednakże nie wszystkie zadania, które przełamują rutynę należą do neurobicznych. Muszą one zawierać trzy następujące elementy:
- Zaangażowanie jednego lub kilku zmysłów w innym kontekście niż dotychczas, np. ubieramy się z zamkniętymi oczami,
- Angażowanie uwagi, np.. odwracamy zdjęcia na biurku do góry nogami,
- Przełamanie rutyny w niespodziewany, oryginalny sposób, np. idziemy zupełnie nową drogą do pracy.

Autorzy gimnastyki umysłowej rozróżnili sześć kategorii ćwiczeń:

1. Ćwiczenia na początek i zakończenie dnia, np.
- zamykamy oczy biorąc prysznic,
- zamieniamy ręce - wszystkie poranne czynności wykonujemy używając innej ręki niż dotychczas, co zmusza nas do korzystania z półkuli mózgowej nie używanej do tej pory przy tego typu czynnościach,
- seks - najważniejsze ćwiczenie neurobiczne,

2. Ćwiczenia podczas przejazdów, np.
- Bezwzrokowe ruszanie - wsiadamy do samochodu i wykonujemy wszystkie czynności do momentu włączenia silnika z zamkniętymi oczami,
- Wybieramy inną trasę do pracy,
- Prowadzimy w rękawicach roboczych - jeżeli pozwalają na to warunki na drodze,
- Włączamy muzykę i wąchamy przyjemne aromaty,
- Wymieniamy myśli ze współpodróżnymi, np. na jakiś kontrowersyjny temat,

3. Ćwiczenia w pracy, np.
- Przerwa umysłowa - tworzymy grupę spacerowo-dyskusyjną,
- Drugie śniadanie spożywamy w innym miejscu lub w innym towarzystwie,

4. Ćwiczenia podczas zakupów, np.
- Kupujemy na targu zamiast w supermarkecie,
- W supermarkecie zmieniamy trasę zakupów oraz sposób przeglądania półek,
- Małżonek robi listę zakupów, posługując się jedynie opisem produktów bez wymieniania ich nazw,

5. Ćwiczenia przy stole, np.
- Wspólny posiłek w milczeniu,
- Zamiana miejsc,
- Zatykamy nos próbując różnych potraw,
- Wprowadzamy element nowości,
- Próbujemy nieznanej kuchni,

6. Ćwiczenia w czasie wolnym, np.
- Wspólna działalność, np. z sąsiadami na rzecz społeczności lokalnej,
- Inny punkt widzenia - zamiast pasywnego - aktywny wypoczynek albo wolontariat,
- Bądźmy twórczy, np. kursy malowania, fotografii, rzeźby, muzyki, aktorstwa, itp.,
- Improwizacja, np. kręcenie filmów video,
- Znajdźmy nowe hobby.

ĆWICZENIA

1. POJEMNIKI ZAPACHOWE - poszczególne zapachy służą wyodrębnieniu konkretnych elementów z naszego dnia pracy, tworząc w ten sposób sygnały rozpoznawcze wspomagające naszą pamięć, np. w Japonii urządzenia klimatyzacyjne biurowców rozpylają zapach cynamonu lub gałki muszkatołowej, aby spowodować zwiększenie wydajności pracy.

2. DOTYK MIDASA - za pomocą dotyku należy zidentyfikować drobne przedmioty znajdujące się w worku.

3. BURZA MÓZGÓW - praca w grupach cztero-, sześcioosobowych, w których jedna osoba jest moderatorem i sporządza notatki. Moderator przedstawia problem, a zadaniem pozostałych uczestników jest zgłoszenie możliwie największej liczby sposobów rozwiązania tego problemu - mogą one być nawet nieprzemyślane lub szalone. Na zakończenie dzieli się je na kategorie i wybiera najbardziej wartościowe.

4. GRA W "DZIESIĘĆ PRZEDMIOTÓW" - zadaniem jest posłużyć się danym przedmiotem na dziesięć sposobów, np. packa na muchy może być rakietą tenisową, kijem golfowym, batutą, pałką, skrzypcami, łopatą, mikrofonem, kijem baseballowym lub wiosłem (rys. 3).

5. GRA W "CO TO ZA DŹWIĘK?" - zadaniem jest identyfikacja dźwięków pochodzących z życia codziennego (kaseta).

6. AUTOEKSPRESJA - zadanie polega na stworzeniu przez grupę wspólnego dzieła na wybrany temat (np. uczucie, pora roku, bieżące wydarzenie). Każdy uczestnik rysuje coś, co kojarzy się mu z tym tematem.
 

Opracowanie: mgr Katarzyna Achramowicz

Wyświetleń: 2156