Agresywne zachowania u dzieci w młodszym wieku szkolnym

Konflikty, rękoczyny i bójki to częste zjawiska u dzieci w młodszym wieku szkolnym, zwłaszcza w drugiej jego fazie. Dzieci młodsze 7-8 letnie rozstrzygają konflikty korzystając z pomocy dorosłych. U 9-10 latków rozwiązywanie zaistniałych konfliktów przy użyciu siły fizycznej ma miejsce tak często, że niektórzy są skłonni uznać je za zjawisko rozwojowe.

Dlaczego w tym okresie agresywne zachowanie jest tak częste?

Źródłem ich jest:
a) znaczna ruchliwość i aktywność dzieci,
b) zdolność do szybkiego, impulsywnego i nie przemyślanego zachowania,
c) brak kontroli nad swoimi emocjami i sposobem, w jaki je wyraża

Dziecko nie wnika nie tylko w swoje przeżycia, ale także w przeżycia innych, toteż trudno mu respektować potrzeby innych i liczyć się z nimi w swoim postępowaniu.

Niewysoki jest także poziom dojrzałości społecznej, wyraża się to w łatwym popadaniu w konflikty, zwłaszcza z rówieśnikami.

Dziecko rozstrzyga je często za pomocą siły. Najczęściej jednak nie mają one charakteru trwałego ani głębokiego, szybko powstają i równie szybko się kończą. Toteż większość zaczepek i rękoczynów nie należy traktować jako przejawów agresji w ścisłym tego słowa znaczeniu. Postawa rzeczywiście agresywna cechuje niektóre tylko dzieci- częściej chłopców niż dziewczynki. Chłopcy "preferują" wystąpienia agresywne w postaci bezpośredniego ataku fizycznego. U dziewczynek z kolei przybiera ona specyficzne formy: izolowanie się, unikanie siebie, wrogie miny, gesty, a także różne rodzaje napaści słownej.

Różnice w zakresie nasilenia agresji oraz form jej przejawiania się są uwarunkowane z jednej strony czynnikami anatomiczno-fizjologicznymi, a z drugiej odmiennymi rolami społecznymi, związanymi z płcią. Dzieci identyfikują się z wzorami postępowania dorosłych, a wzory te są różne dla - mężczyzn jak i dla kobiet. Już dzieciom stawia się wymagania zależne od płci: zachowania agresywne są w pewnym stopniu tolerowane, a nawet akceptowane u chłopców, natomiast u dziewcząt spotykają się z dezaprobatą.

Zasadniczą rolę w występowaniu agresywnych zachowań odgrywa otoczenie dziecka.

Odrzucenie przez dorosłych, niezaspokojenie potrzeb, nieakceptowanie powodują bunt, stają się przyczyną negatywnych reakcji.

Również wytwarzaniu agresywnej postawy sprzyja zbyt rygorystyczne traktowanie dziecka, stawianie mu nadmiernych wymagań, stosowanie surowych kar. Kary fizyczne wywołują poczucie krzywdy, sprzeciw. Dziecko rozładowuje to napięcie za pomocą zachowań agresywnych. Oczywiście nie może jej skierować na dorosłych więc kieruje ją na rodzeństwo, rówieśników, czasem na przedmioty. Po drugie kary fizyczne stosowane przez dorosłych stanowią dla dziecka wzór aktów agresji, które naśladuje, powtarza w sytuacjach trudnych.

Ujemny wpływ mają także agresywne zachowania, jakie dzieci obserwują w swoim rodzinnym otoczeniu, pomimo iż nie dotyczą ich bezpośrednio, np. konflikty między ojcem i matką, kłótnie, awantury. Dziecko żyjąc w skłóconej rodzinie przejawia agresję w stosunku do rówieśników, powtarzając w zmienionej nieco formie zachowania rodziców.

Nieco słabszy, ale również istotny wpływ na utrwalanie się agresywnej postawy mają akty przemocy i terroru, o których dziecko dowiaduje się za pośrednictwem środków masowego przekazu. Zatrważające jest to, iż rodzice pozwalają oglądać filmy o tematyce kryminalnej, sensacyjnej, zezwalają na brutalne gry komputerowe. Podsuwają one dziecku sugestywne, często budzące silne emocje obrazy i uruchamiają mechanizm facylitacji. Polega on na tym, że łatwiej dokonujemy nawet takich czynów, których sami nie akceptujemy, jeśli widzimy, że inni ludzie je popełniają. Akty agresji działają na wyobraźnię i postawę dziecka. Jego myślenie, chociaż sprawne, nie jest w pełni dojrzałe. Zafascynowanie siłą fizyczną, zręcznością, urokiem bohatera filmu może spowodować bezkrytyczne naśladownictwo.

Zachowaniu agresywnemu służą jeszcze postawy tych rodziców, którzy w pełni zaspokajają wszystkie potrzeby dziecka, nie stawiają mu żadnych wymagań, niczego mu nie odmawiają, spełniają wszystkie zachcianki. Dziecko szybko przywyka do takiego traktowania przez otoczenie, nie uczy się opanowywania swoich impulsów, nie jest nauczone odmawiania sobie czegokolwiek, nie liczy się z potrzebami innych. Jeśli znajdzie się w środowisku, które nie stawia jego potrzeb na pierwszym planie, wówczas przeżywa silnie swoja zmienioną pozycję. Ma wtedy do wyboru między innymi izolowanie się, wycofywanie lub zachowanie agresywne.

Zdarza się, że dziecko nie przejawia agresji w domu, lecz w innym środowisku: na podwórku, w szkole. Ma to miejsce wówczas, gdy rodzice traktują je bardzo surowo. Dziecko tłumi w domu negatywne emocje, nie ma odwagi demonstrować ich: to napięcie rozładowuje tam, gdzie nie obawia się ostrych represji. Zachowuje się agresywnie w stosunku do tych, którzy są od niego słabsi.

Często utrwaleniu się agresywnej postawy służą powodzenia napastliwych zachowań. Jeśli są one akceptowane i tolerowane (szczególnie przez ojców synów, wraz z komentarzem: "ale zuch poradził sobie") ulegają wzmocnieniu i wykazują tendencję do powtarzania się.

Kształtowaniu się postawy agresywnej zapobiegnie ukazywanie dziecku wzorów zgodnego współżycia między ludźmi, wzajemnej pomocy, kulturalnego odnoszenia się do siebie, respektowania potrzeb innych.

Ogromne znaczenie ma także wytwarzanie u dziecka poczucia godności osobistej, godności człowieka umiejącego panować nad prymitywnymi reakcjami, umiejącego pokonać brutalne odruchy.

Bibliografia:
Skorny Z.: "Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się"
Filipczuk H.: "Rodzice i dzieci w młodszym wieku szkolnym"
Ranschburg J.: "Lęk, gniew, agresja"
 

Opracowanie: Małgorzata Satyła

Wyświetleń: 4593