Katalog

Katarzyna Miranowicz
Zajęcia zintegrowane, Artykuły

Rewalidacja dziecka niewidomego w młodszym wieku szkolnym

- n +

Rewalidacja dziecka niewidomego w młodszym wieku szkolnym

WSTĘP

Nauczyciele pracujący w szkołach masowych od niedawna mają do czynienia z klasami integracyjnymi. Jest to dla nich nowe wyzwanie.

Koniecznością jest podjęcie dokształcania w tym zakresie.

Pedagodzy podejmują pracę metodą "prób i błędów", szukają pomocy u kompetentnych osób. Muszą jednak znać charakter danej niepełnosprawności ucznia w celu udzielenia mu pomocy, dostosowania metod i form pracy.

W każdej chwili mogą spotkać się z dzieckiem z uszkodzonym analizatorem wzroku.

Praca niniejsza jest ogólna, mająca na celu przybliżenie problemu dzieci niewidomych, słabo widzących i ociemniałych, klasyfikacji wad oraz rewalidacji tych osób.
Chciałabym, żeby mogła służyć jako pierwsze źródło, po które będą mogli sięgnąć nauczyciele, którzy spotkają się z tego rodzaju problemem.

I. REWALIDACJA

Rewalidacja (łac.) oznacza przywrócenie człowiekowi pełnej sprawności.

I.1. Główne elementy procesu rewalidacji


1. KOMPENSACJA - zastępowanie jakiegoś braku innym czynnikiem, a także wyrównywanie zaburzeń rozwojowych oraz trudności w poznawaniu świata i przystosowania się do środowiska społecznego. Kompensacja stanowi zasadniczy czynnik rewalidacji.
2. KOREKTURA - poprawianie błędów percepcji, myślenia, zapamiętywania i innych funkcji, a także modyfikowanie postaw i dążeń.
3. USPRAWNIANIE - dotyczy zarówno organów i funkcji nie zaburzonych, jak i funkcji narządów zaburzonych, w aspekcie rozwoju dyspozycji kierunkowych i instrumentalnych /M. Grzegorzewska, 1997, s.88/.

Kierunki rewalidacji:

- maksymalne rozwijanie najmniej uszkodzonych zadatków dziedzicznych cech i sił biologicznych,
- wzmacnianie sfer psychicznych i fizycznych,
- wyrównywanie i zastępowanie deficytów biologicznych i rozwojowych /M. Grzegorzewska, 1997, s.44/.

I.2. Zasady rewalidacji


1. Poznanie jednostki i warunków jej rozwoju,
2. Dostosowanie rewalidacji do typu układu nerwowego dziecka.
3. Poznanie stanu jego potrzeb.
4. Uwzględnienie wpływów środowiskowych.
5. Podnoszenie progów frustracji.
6. Kształtowanie pozytywnej motywacji.
7. Dostosowanie rewalidacji do możliwości dziecka.
8. Oddziaływanie kompensacyjne, korygujące, usprawniające i dynamizujące.
9. Respektowanie praw wyższych czynności nerwowych.
10. Kształtowanie właściwych warunków emocjonalnych.
11. Rozwijanie praw wyższych I i II układu sygnałowego.
12. Kształtowanie stereotypów dynamicznych i usprawnianie procesów korowych.
13. Racjonalna selekcja wychowanków.
14. Liczenie się ze swoistością każdego typu odchylenia /M. Grzegorzewska, 1997, s.246/.

Według O. Lipkowskiego /1997,s.246/ proces rewalidacji powinien opierać się na zasadach;
- akceptacji,
- pomocy,
- indywidualizacji,
- terapii pedagogicznej,
- współpracy z rodzicami.

II. DZIECI NIEWIDOME, SŁABOWIDZĄCE I OCIEMNIAŁE

II.1. Znaczenie wzroku w życiu człowieka


Oprócz poznawania otaczającej rzeczywistości i zdobywania bezpośredniego doświadczenia narząd wzroku ma bardzo duże i wielostronne znaczenie w życiu człowieka, umożliwia bowiem:
- zdobywanie wiedzy pośrednio poprzez lekturę i studia
- orientację przestrzenną i samodzielne poruszanie się,
- wykonywanie czynności samoobsługowych i gospodarczych,
- wykonywanie pracy zawodowej,
- udział w życiu społecznym,
- ekspresję emocjonalną i funkcjonalną,
- komunikowanie się /Z. Sękowska, 1998, s.95/.

Ogólnie można powiedzieć, że wzrok w procesie nauki i pracy spełnia funkcje: orientacyjną, kierującą i kontrolującą prawidłowość jej przebiegu.

II.2. Przyczyny uszkodzenia wzroku

Uszkodzeniami wzroku zajmuje się tyflopedagogika.

Tyflopedagogika jest działem pedagogiki specjalnej, zajmującej się teorią i praktyką kształcenia osób z wadą wzroku, a więc osób niewidomych, słabo widzących i ociemniałych /Wł. Dykcik, 1998, s.159/.

Tyflopedagogika od strony teoretycznej określa współzależność między różnymi elementami rzeczywistości, społeczności mającymi wpływ na osoby z wadą wzroku. Opracowuje teoretyczne podstawy postępowania rewalidacyjnego (naprawczego) naprawczego stosunku do tych osób, poszukuje skutecznych form opieki, metod i technik pracy rewalidacyjnej.

Uszkodzeniu może ulec każdy rodzaj narządu wzroku. Uszkodzenie to może nastąpić w wyniku działania negatywnych czynników wewnętrznych (genetycznych, wrodzonych, chorobowych) lub zewnętrznych (urazów), zwanych przyczynami uszkodzenia wzroku. Trwałe uszkodzenie wzroku, inaczej zwane defektem wzroku jest to stan nieprawidłowości lub wada jego struktury anatomicznej i czynności w stosunku do stanu normalnego.
Uszkodzenie może przyjąć różny zakres i stopień /Wł. Dykcik, 1998, s.156/.

Każde uszkodzenie powoduje obniżenie sprawności jego funkcjonowania, a w sytuacji ekstremalnej całkowitą utratę wzroku, czyli ślepotę.

Najbardziej istotne są jednak uszkodzenia najważniejszych czynności wzrokowych, czyli:

1.Uszkodzenie widzenia centralnego
(środkowego) - obniżenie ostrości wzroku, które występuje wtedy, gdy człowiek nie dostrzega przedmiotów o określonej wielkości z odległości, z jakiej widzi oko pełnosprawne, czyli miarowe. Widzenie centralne mierzy się ostrością wzroku, czyli zdolnością rozróżniania dwóch punktów. Jeśli oko tego nie potrafi i dostrzega te dwa punkty jako jeden zlewający się i niewyraźny punkt lub nie widzi ich wcale, oznacza to, że ostrość wzroku jest obniżona - odbiega od normy. Ustalenia na ile ostrość jest obniżona, dokonuje się za pomocą tablic Snellena.

Klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia przedstawia trzy rodzaje w oparciu o ostrość wzroku:
A) wzrok normalny,
B) słabowzroczność (umiarkowaną lub znaczną)
C) ślepota (umiarkowana lub głęboka)

2.Zaburzenia widzenia obwodowego
- ograniczenia, ubytki pola widzenia.
A) koncentryczne (równomierne) ograniczenie pola widzenia:
- niewielkie,
- umiarkowane,
- znaczne,
- głębokie,
- widzenie lunetowe (widzenie bardzo małą częścią siatkówki),
B) widzenie połowiczne (ślepota połowiczna) polegające na wypadnięciu połowy pola widzenia po lewej lub prawej stronie,
C) inne uszkodzenia pola widzenia (mroczki, ćwiartkowe wypadnięcie pola widzenia).
Oprócz tych dwóch podstawowych czynności wzrokowych zaburzeniu może ulec widzenie barw (ślepota na barwy), widzenie stereotypowe (obuoczne) i widzenie nocne (widzenie w słabych warunkach świetlnych).

II.3. Klasyfikacja osób z uszkodzeniem wzroku


Istnieją różne definicje i klasyfikacje osób niewidomych i słabowidzących. Podział i definicja Światowej Organizacji Zdrowia oparta jest na kryteriach medycznych, na uszkodzeniach podstawowych czynności wzrokowych, wzrokowych więc osłabieniu ostrości wzroku i zaburzeniu pola widzenia.

Według tego kryterium osobami niewidomymi są:
a) osoby całkowicie niewidome - ostrość wzroku 0,00,
b) osoby z ostrością nie większą niż 0,05 (ślepota umiarkowana lub słabowzroczność głęboka)
c) osoby z ograniczonym polem widzenia, niezależnie od ostrości wzroku (może być wyższa niż 0,05).
Osobami słabowidzącymi są ludzie, u których ostrość wzroku wynosi od 0,06 do 0,3. w szerokim znaczeniu do słabowidzących zalicza się także osoby ze słabowzrocznością głęboką, zaliczone do osób niewidomych.

Jak widać, granica między osobami uważanymi za niewidome, a słabowidzącymi jest płynna. Zachowanie bowiem najmniejszej sprawności wzroku stwarza możliwość wykorzystania go w różnych sytuacjach życiowych.

Definicja pedagogiczna oparta na kryterium pedagogicznym, za dziecko niewidzące uważa taką osobę, która zachowała zdolność widzenia i traktuje ją jako główne źródło uczenia się. Oznacza to, że dziecko słabowidzące może przez dłuższy czas czytać teksty czarnodrukowane, choćby wymagało to specjalnie powiększonego druku, specjalnych pomocy (lupy), albo jednego i drugiego.

Obecny rozwój techniki elektronicznej i optycznej ułatwia życie osobom niewidzącym. Przykładem mogą być powiększalniki telewizyjne (monitory), które pozwalają na odczytywanie standardowego pisma osobom z niewielką sprawnością wzrokową.

Osoby słabowidzące ze względów prognostycznych można podzielić na dwie grupy:
1) osoby z ustabilizowanym stanem wzroku - aktualny stan jest trwały i nie zagraża dalsze pogorszenie, chyba że wystąpią dodatkowe przyczyny - czynniki uszkadzające;
2) osoby, dla których prognoza jest niepomyślna. Aktualny stan wzroku jest nieustabilizowany i w przyszłości nastąpi dalsze pogorszenie z całkowitą ślepotą włącznie.
Słabowzroczność lub ślepota mogą być wrodzone lub nabyte w późniejszym okresie życia.

II.4. Proces rewalidacji dzieci niewidzących, słabo widzących i ociemniałych

Mimo zaburzeń wrażeń wzrokowych poznawanie świata przez niewidomych może być w miarę prawidłowe, umożliwiające poprawne tworzenie pojęć oraz operowanie nimi w procesie kształcenia.
Wśród niewidomych od urodzenia spotyka się około 20% dzieci obarczonych ślepotą dziedziczną. W szkołach dla niewidomych, oprócz tych od urodzenia, jest wielu uczniów ociemniałych z powodów losowych. W najtrudniejszej sytuacji społecznej znajdują się niewidomi od urodzenia. Przyczyny utraty wzroku nie są obojętne dla rozwoju psychofizycznego dziecka. Bardzo ważne jest, czy przyczyna, która spowodowała utratę wzroku nie uszkodziła równocześnie kory mózgowej. Nagła utrata wzroku powoduje u dziecka głęboki szok psychiczny i wielkie cierpienie.sytuacja ta wymaga od niego utworzenia zupełnie nowych struktur poznawczych, działań oraz wytworzenia stereotypów dynamicznych, jak również ogromnego wysiłku psychicznego psychicznego fizycznego. Szczególnie dla jednostki niewidomej jest znaczne ograniczenie ruchu i orientacji przestrzennej. Ogólny rozwój fizyczny dziecka, a zwłaszcza rozwój sprawności i zręczności fizycznej przebiega znacznie trudniej niż u dziecka zdrowego.

Dzieci niewidome nie są pobudzane do działania przez wrażenia optyczne, a więc łatwiej zatrzymują się, przyjmują postawę bierną i są raczej mało aktywne ruchowo.

Dla dziecka niewidomego poznanie otaczającej rzeczywistości wymaga znacznego wysiłku. Człowiek widzący normalnie dostrzega bez wysiłku to, co go otacza. Niewidomy musi wykonać wiele czynności, aby zdobyć i przyswoić te same informacje. Musi podejść, dotknąć, wziąć do ręki poszczególne przedmioty i poznać bądź przypomnieć sobie ich nazwy.

W taki sposób może dopiero zdobyć potrzebną wiedzę - wyobraża sobie ogólny wygląd na podstawie procesów i skojarzeń intelektualnych, wyobrażających, myślowych oraz na podstawie doznań zastępczych.

Dla osoby niewidomej jest niedostępne poznanie barw, perspektywy. Poznanie przedmiotów w ruchu i ich zmienności sprawia mu znaczne kłopoty. Dlatego bardzo istotne jest działanie kompensujące poprzez poznanie dotykowe, słuchowe i werbalne.

Brak wzroku, zwłaszcza od urodzenia, powoduje szereg utrudnień utrudnień procesie adaptacyjnym i poznawczym. Brak zmysłu wzroku powoduje dalsze konsekwencje:
- niemożność odbierania wrażeń wizualnych, które są podstawą biegu spostrzeżeń i postępu myśli,
- ograniczenie możliwości uczestniczenia w powszednich przyjemnościach życiowych,
- ograniczenie samodzielności w różnych okolicznościach oraz osiąganiu celu własnych upodobań i zamiłowań,
- zawężenie możliwości rozwinięcia własnej osobowości.

A przecież dziecko niewidome przychodzi na świat z takimi samymi dyspozycjami, co jednostki normalne.

Dzieci niewidome mają te same potrzeby psychiczne co dzieci widzące. Bardzo dotkliwie odczuwają one nie zaspokojone potrzeby poznania i nowych doświadczeń.

Osoby o znacznym upośledzeniu wzroku bądź niewidome mają częstokroć wielkie trudności w prawidłowym rozwoju emocjonalnym i społecznym. Wynika to ze specyficznych postaw środowiska wobec niewidomego - od nadmiernej troskliwości, męczącego współczucia, aż do niechęci czy drwin. Te zmienne postawy sprawiają, że niewidomy ma mniejsze poczucie własnej wartości, izolacji społecznej, zniechęcenie, rezygnację oraz skłonności do alienacji.

Dlatego też w działalności rewalidacyjnej prowadzonej z dziećmi niewidomymi powinno się uwzględniać specyficzne potrzeby psychiczne dziecka, wzmacniać jego siły i odporność psychiczną, mobilizować do przezwyciężania trudności, które przecież są o wiele większe niż u osób widzących.

W szkołach dla niewidomych obowiązuje metoda ośrodków pracy w klasach początkowych oraz metody aktywizujące uczniów wielostronnie w klasach starszych. Szczególną rolę w pracy rewalidacyjnej odgrywają ćwiczenia kompensacyjne. W wychowaniu dziecka niewidomego konieczne jest ćwiczenie dotyku w formie zabawowej (zajęć politechnicznych) oraz ćwiczenia innych zmysłów (słuchu, smaku, powonienia). Równocześnie należy wzbogacać słownik dzieci.

Z punktu widzenia lekarsko - medycznego celem rehabilitacji leczniczej jest walka o zachowanie resztek wzroku i poprawę psychomotorycznego rozwoju dziecka.

Jednym z najbardziej podstawowych problemów rewalidacji niewidomych jest orientacja w przestrzeni.

Poprawianie wzroku i jego leczenie podnoszą i wzmacniają samopoczucie niewidomego, co do możliwości przystosowania do życia społecznego.

Cele rewalidacji:

Rewalidacja osób niepełnosprawnych obok celów wspólnych zmierza do realizacji celów specyficznych, ściśle związanych z charakterem uszkodzenia:
1. Osoby ociemniałe spotykają się z ogromnym problemem jakim jest utrata wzroku. Aby rewalidacja zaczęła przynosić efekty, taki człowiek musi zaakceptować tą stratę i rozwinąć w sobie motywację do wysiłku na rzecz gotowości do uczenia się życia za pomocą nienormalnych zmysłów i sprawności. Ociemniali najczęściej nie chcą zaakceptować i uznać braku wzroku jako faktu dokonanego. Dużą rolę w zaakceptowaniu tego może odegrać biblioterapia oraz rodzina.
2. Istotnym celem rewalidacji niewidomych i ociemniałych jest nauka pisma dotykowego systemu Braille a. znajomość tego pisma umożliwia korzystanie z obszernej literatury w formie pisma dotykowego. Dotykowego odniesieniu do niedowidzących nauka brajla winna odbywać się w sposób bardzo zindywidualizowany. Jeśli osoba przejawia duże opory co do nauki brajla, to należy tę wolę uszanować.
3. Szczególnie ważnym zadaniem rewalidacji niewidomych, ociemniałych i słabo widzących jest nauka orientacji i samodzielnego poruszania się. Ograniczenie szans swobodnego poruszania się należy do najpoważniejszych konsekwencji braku wzroku.
4. Doniosłym celem rewalidacji jest kształcenie nawyków prozdrowotnych. Obejmują one nawyk przejawiania ruchu oraz aktywności wypoczynkowo - rekreacyjnej. Kinezyterapia, logorytmika, arteterapia (terapia przez twórczość) twórczość inne metody mogą odegrać istotną rolę w zapobieganiu deformacjom sylwetki charakterystycznym dla niewidomych oraz w podwyższeniu stanu zdrowia fizycznego i kondycji psychofizycznej.
5. Kolejnym celem rewalidacji jest nauka czynności życia codziennego. Problem polega na opracowaniu struktury czynności na podstawie dotyku, słuchu, węchu, itp. W procesie rewalidacji należy kształtować strukturę umiejętności i uczyć kreowania struktury czynności.

Dobre opanowanie sztuki życia codziennego jest nie tylko drogą do samodzielności, ale i stanowi podstawową przesłankę do budowania poczucia własnej wartości.

II.5. Kształcenie integracyjne

Integrowanie uczniów niepełnosprawnych (niewidomych i słabowidzących) jest sprawą bardzo trudną i odpowiedzialną.

Właściwie dokonujący się proces integracji powinien uwzględniać realne możliwości i potrzeby integrujących się i uwzględniać zakresy, gdzie możliwa jest pełna integracja oraz płaszczyzny, gdzie jest i musi być ona ograniczona. /Z. Sękowska, 1998, s.155/

Nauczanie osób niewidzących wymaga konieczności stosowania innych metod, technik i środków nauczania. Koniecznym warunkiem jest wykwalifikowana kadra pedagogiczna. Nauczyciele w szkole masowej są twórczy i pełni inwencji, jednak ich specjalistyczne kwalifikacje dające umiejętności pracy z niewidomymi są chyba jeszcze zbyt małe, niewystarczające. Pedagodzy muszą je nabyć, bo to one stanowią kardynalny warunek realizacji programu kształcenia uczniów.

Warunki integracji są trudne do spełnienia, a zaliczamy do nich:
- pozytywne postawy środowiska szkolnego wobec integracji
- normę poziomu intelektualnego dziecka, umożliwiającą mu uczenie się
- prawidłową działalność pozostałych analizatorów, a zwłaszcza dotyku i słuchu, dzięki którym mogą wytworzyć się dynamiczne, kompensacyjne układy strukturalne
- dobry poziom zrehabilitowania ogólnego /Z. Sękowska, 1998, s.156/.

PODSUMOWANIE

Praca nad rozwojem dziecka z defektem musi rozpocząć się jak najwcześniej. Praca nad rewalidacją dziecka musi być ciągła i systematyczna. Jest ona żmudna, pełna trudności i nie zawsze przynosząca zadowalające rezultaty. Dzieci dotknięte zaburzeniami wymagają więcej ćwiczeń i więcej czasu do opanowania określonych umiejętności i sprawności niż ich zdrowi rówieśnicy.

Dokonuja się szybkie zmiany w podejściu i metodach procesu rewalidacji i rehabilitacji. Bazuje się na nowych rodzajach środowisk edukacyjnych, a także coraz bardziej powiększa się grono ludzi, którzy pełnią kluczowe funkcje w procesie rehabilitacji. Na ulepszenie procesów rewalidacji silny wpływ wywarła metoda zmian zachowania, wspieranego programowaniem i planowaniem systemowym oraz zindywidualizowanymi programami kierowania klasą szkolną.

Można zauważyć spadkową tendencję do sztywnego grupowania dzieci według kategorii upośledzenia, oddzielnych klas specjalnych oraz przekazywania dzieci niepełnosprawnych do zakładów specjalnych.

Uważa się, że dzieci powinny włączyć się do wspólnego ruchu edukacyjnego - do normalnych szkół i klas. Taki cel stawia dodatkowe wymagania szkołom i nauczycielom.

Nauczanie dzieci niepełnosprawnych jest zadaniem złożonym, wymagającym współpracy nauczycieli między sobą, współpracy specjalistów z nauczycielami, współpracy rodziców i dzieci oraz władz szkolnych.

Od harmonijnego współdziałania zależy bowiem realizacja programów, a role ich są wzajemnie powiązane.

BIBLIOGRAFIA

Dykcik Wł.: Pedagogika specjalna. Poznań 1998

Sękowska Z.: Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej. Warszawa 1998

Sowa J.: Pedagogika specjalna w zarysie. Rzeszów 1997
 

Opracowanie: Katarzyna Miranowicz
Nauczycielka nauczania zintegrowanego w Szkole Podstawowej Nr 1 w Chrzanowie.
 

Wyświetleń: 15952


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.