Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej

W wieku szkolnym jedną z najsilniejszych potrzeb jest, wypływająca z potrzeby kontaktu emocjonalnego, potrzeba przebywania w grupie, zyskiwania akceptacji w jej ramach. Kontakty interpersonalne przebiegające w ramach klasy szkolnej mają ważne znaczenie dla rozwoju osobowości. Grupa społeczna, jaką tworzą uczniowie tej samej klasy, umożliwia dzieciom występowanie w roli równouprawnionego członka, z którym inni liczą się nie tylko jako z przedmiotem swego działania, lecz również jako z podmiotem społecznym.

Dla wielu ludzi grupa jest terenem sukcesu, źródłem akceptacji, daje poczucie bezpieczeństwa i samosatysfakcji z przebywania w gronie przyjaznych ludzi, sprzyja wytwarzaniu się pozytywnej samooceny.

Dla niektórych jednak przebywanie w grupie jest źródłem nieprzyjemnych doznań, niepewności, terenem porażek, a w konsekwencji przyczyną kształtowania się wrogich postaw w stosunku do ludzi.

Jednym z przejawów zaburzonego funkcjonowania w grupie jest sytuacja nieakceptacji, czyli izolacji i odrzucenia dziecka w ramach grupy.

Problem nieakceptacji można rozpatrywać z kilku punktów widzenia: społecznego, psychologicznego oraz pedagogicznego. Społecznym wyrazem nieakceptacji dziecka w grupie są trudności w procesie jego socjalizacji, które mogą prowadzić do nieprawidłowego funkcjonowania dziecka w społeczeństwie ludzi dorosłych. Psychologiczne konsekwencje nieakceptacji polegają na nieprawidłowym rozwoju osobowości, który przejawiać się może w poczuciu niższości, utrudniającego znalezienie właściwego miejsca w grupie. Pedagogiczny aspekt zagadnienia polega na tym, że dziecko nieakceptowane nie wykorzystuje swych potencjalnych możliwości i osiąga mniej, niż mogło by osiągnąć przy pełnej akceptacji grupy. Już w przedszkolu dziecko zdobywa pewne doświadczenia społeczne. Interakcje dziecka z innymi dziećmi i wychowawczynią są źródłem zarówno pozytywnych jak i negatywnych emocji związanych ze spełnianiem wymagań. Obserwacje wykazują, że dzieci w młodszym wieku szkolnym bardzo silnie liczą się z opinią grupy i to już na początku nauki. Przynależność do grupy rówieśniczej, aktywne dążenie do kontaktu z rówieśnikami świadczy o dojrzałości społeczno - emocjonalnej dziecka w tym wieku. W okresie dorastania coraz większego znaczenia nabiera potrzeba przebywania w grupie rówieśniczej, zmniejsza się autorytet dorosłych.

Zwiększony krytycyzm dziecka, zachwiane poczucie bezpieczeństwa powodują wzmożoną chęć znalezienia miejsca w grupie rówieśników. Małe grono koleżeńskie nierzadko staje się konkurencją dla rodziny, a normy tam panujące przeciwstawiane bywają normom uznawanym w rodzinie. W wieku dorastania w głównej mierze rówieśnikom przypada rola zaspokajania takich potrzeb, jak potrzeba uznania, bezpieczeństwa, akceptacji. Występuje silny konformizm wobec panujących w grupie zwyczajów i norm.

Psychologowie uznają, że tworzenie się grup rówieśniczych w okresie dorastania jest prawidłowością rozwojową i rozpatrują pozytywne i negatywne skutki tego zjawiska. Stopniowo, w miarę dorastania, bardzo silne dotychczas wpływu grup ulegają pewnemu osłabieniu, aż wreszcie w okresie młodzieńczym człowiek zdolny jest wyzwolić się spod wpływów grupy.

Dzieci akceptowane są to osoby cieszące się uznaniem. W stosunku do nich występują silne postawy pozytywne. Dziecko akceptowane ma największe możliwości zaspokajania potrzeb psychicznych w grupie, ma największą szansę prawidłowego rozwoju społecznego. Jest zazwyczaj dobrze przystosowane do wymogów szkoły. Grupa klasowa jest dla niego terenem sukcesów, zapewnia poczucie bezpieczeństwa, satysfakcji, z przebywania w gronie przyjaznych i życzliwych ludzi. W badaniach socjometrycznych za akceptowane uważa się to dziecko, które uzyskuje dużo wyborów pozytywnych. Dzieci akceptowane są atrakcyjnymi partnerami w różnorodnych interakcjach na terenie szkoły, znajdują się w centrum życia klasy. W wielu sprawach maja decydujący głos. Przebywanie w grupie ma dla nich walor wysoce nagradzający. Sytuacja psychologiczna tych dzieci jest zdecydowanie korzystna.

Dzieci izolowane funkcjonują na marginesie życia klasy, nie podejmują działań na rzecz grupy, często są określane jako bierne społecznie. W badaniach socjometrycznych nie uzyskują wyborów pozytywnych ani negatywnych, bądź otrzymują ich bardzo niewiele. Członkowie grupy nie okazują takim jednostkom sympatii, czy zainteresowania traktują je obojętnie. Dzieci te nie są specjalnie lubiane ani nie lubiane. Nie liczą się w grupie.

Z kolei dzieci odrzucane są przedmiotem jawnie deklarowanej niechęci grupy, nie znajdują w ramach klasy szkolnej warunków do zaspokojenia ważnych potrzeb. Klasa ich nie lubi i nie uznaje. Inni uczniowie unikają kontaktów z nimi. Uczniowie odrzucani zwykle znajdują się w konflikcie z grupą. Przebywanie w grupie jest dla nich źródłem negatywnych przeżyć. Wpływać to może na takie ważne aspekty funkcjonowania dziecka, jak stosunek do szkoły, motywacja do nauki, ocena samego siebie.

Te dwie grupy, tj. dzieci izolowane i odrzucane można nazwać jako dzieci nieakceptowane.

Dzieci akceptowane w klasie szkolnej wyróżnia zdolność do współpracy, życzliwość, energia, bezpośredniość, odpowiedzialność, pewność siebie, dobre wyniki w nauce, zdrowie i sprawność fizyczna, atrakcyjny wygląd zewnętrzny, inteligencję, płeć, pozycję materialną rodziców, pozycję dziecka w rodzinie.

Najczęściej cechami powodującymi nieakceptację są: nieśmiałość, powściągliwość, brak energii, ociężałość, nieprzystępność, agresywność, niesolidność, nielojalność i egocentryzm. Dezaprobata w stosunku do jednostki ze strony grupy lub jej całkowite odtrącenie pociąga za sobą objawy nieprzystosowania społecznego. Dziecko nieakceptowane w klasie szkolnej przeżywa niepotrzebne stresy i frustracje, co niekorzystnie wpływa na jego funkcjonowanie w roli ucznia. W młodszym wieku szkolnym zjawisko nieakceptacji niektórych uczniów może mieć różnorodne przyczyny. Jedną z nich bywa sytuacja rodzinna dziecka. Zbyt silna zależność emocjonalna od rodziców, przenoszenie na teren klasy niektórych negatywnych zachowań zaobserwowanych w rodzinie. Przyczyną nieakceptacji mogą być również różnice światopoglądowe, różne schorzenia dziecka np. kalectwo, wady wymowy i inne.

Na popularność dziecka w młodszym wieku szkolnym wpływają też ogólny wygląd zewnętrzny, sprawność fizyczna, a także takie cechy charakteru jak: życzliwość, koleżeńskość, zdolności organizacyjne dziecka. Tak więc cechy dziecka i jego zachowanie, stosunek nauczyciela do dziecka, częstotliwość i sposób zwracania się do poszczególnych uczniów mogą w bardzo dużym stopniu już na początku kariery szkolnej decydować o tym, czy dziecko zdobędzie akceptację i uznanie kolegów, czy pozostanie niezauważone, izolowane lub nawet odrzucone.

Nieakceptacje w grupie w młodszym wieku szkolnym mają szczególnie niekorzystny wpływ na dziecko. Jest to dla niego sytuacja przykra i niezrozumiała, dostarcza silnych negatywnych emocji, może prowadzić do ukształtowania się nieprawidłowego modelu kontaktów społecznych z innymi ludźmi, niechętnego stosunku do szkoły i nauki.

Nauczyciele muszą zdawać sobie sprawę z tego, że zanim uczeń zostanie w swojej klasie odrzucony, zanim sytuacja ta się utrwali, przechodzi on przez szereg negatywnych doświadczeń społecznych, których można mu oszczędzić. Wychowawca, który zna strukturę swojej klasy, który potrafi zwrócić uwagę na procesy życia grupowego potrafi także odpowiednio wcześnie zareagować na wszelkie zjawiska niekorzystne wychowawczo.

Bibliografia:
1. D. Ekiert - Grabowska - "Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej"
2. J. Konopnicki - "Niedostosowanie społeczne"
3. O. Lipkowski - "Dziecko społecznie niedostosowane i jego resocjalizacja"
 

Opracowanie: Zofia Zagaja

Wyświetleń: 7454