Katalog

Wacława Kawula
Przyroda, Artykuły

Świat przyrody i jego rola w życiu dzieci

- n +

Świat przyrody i jego rola w życiu dzieci

Zespół Szkół w Klonowej

"Starym borom nowe damy imię,
nowe ptaki znajdziemy i wody,
posłuchamy, jak bije olbrzymie,
zielone serce przyrody."


K. I. Gałczyński


Przyroda budzi żywe zainteresowanie dzieci. Jest ich radością i potrzebą. Od wczesnych lat poznają one świat wokół siebie przez własne doświadczenie, uzyskiwane informacje, a także przez odpowiedzi otrzymywane na pytania o to, jak i dlaczego zachodzą w przyrodzie różne zjawiska.

"Małe dzieci są niestrudzonymi badaczami przyrody i stosunkowo łatwo jest podtrzymywać w nich zainteresowanie tym, co je otacza." (T. Wróbel, s. 3)

Tę ciekawość i pogoń za nowością trzeba ciągle rozwijać w trwałe zainteresowania przyrodnicze, pogłębiane zwiększającym się zasobem wiedzy. Stanie się to możliwe wówczas, jeśli realizować będziemy zadania poznawcze, kształcące i wychowawcze przewidziane przez program nauczania.

Z poglądami T. Wróbla w pełni zgadza się E. Janik, która pisze, iż zadanie polegające na zapoznawaniu dzieci z najbliższym otoczeniem, roślinami, zwierzętami, a także na budzeniu uczucia radości, zainteresowań, głodu wiedzy, z równoczesnym kształtowaniem właściwego stosunku do przyrody jest bardzo ciekawe. Przyroda jest dla człowieka podstawą wyżywienia, źródłem wiedzy
i radości. Wychowanie dzieci w umiłowaniu przyrody i w umiłowaniu życia tworzy podstawę i warunki do świadomego postępowania w duchu szacunku do przyrody teraz i w przyszłości.

E. Janik podkreśla, że jedno z zasadniczych zadań wychowania polega na tym, aby przez aktywne kontakty z przyrodą wykształcić u dzieci właściwy stosunek do wszystkiego, co żywe, a także stopniowo doprowadzać do zrozumienia przez nie stanowiska i roli człowieka w przyrodzie. Dzieci powinny mieć okazję obserwować rośliny i zwierzęta, troskliwie się nimi opiekować. Wówczas wytworzy się u nich uczuciowy stosunek do przyrody. Należy przyzwyczaić je do stałego, uważnego obserwowania własnego środowiska.

Życie przyrody jest bardzo różnorodne. Istnieją tysiące roślin i zwierząt, które przy całej swej rozmaitości, posiadają wspólne cechy. Wszystkie one rosną i rozwijają się, rozmnażają i wreszcie obumierają. Rośliny i zwierzęta potrzebują - tak jak i człowiek - pożywienia, ale każda żywa istota ma w tym zakresie różne wymagania. Procesy rozwojowe różnych gatunków są również podobne: na drzewach znajdziemy pąki, kwiaty, liście, jednak różnią się one od siebie. Są to bardzo proste wiadomości o życiu, którym dzieci wykazują duże zainteresowanie. Każde dziecko poznaje najpierw swoje najbliższe otoczenie, które w każ-dym miejscu jest inne. W jednym miejscu będzie obserwować żabę, w drugim kosa, a w jeszcze innym bielinka kapustnika.

Poprzez obcowanie z roślinami i zwierzętami oddziałujemy na wrażenia estetyczne dzieci. Przyswajanie wiadomości o życiu roślin i zwierząt budzi stosunek uczuciowy i wywołuje gotowość do chronienia wszystkiego, co żywe.

"Kontakt z przyrodą wywołuje u dzieci żywe i silne uczucia." (E. Janik, s. 16) Przeżycia związane z przyrodą mogą prowadzić do szczególnie intensywnego rozwoju umysłowego. Dziecko dokonuje dokładnych obserwacji i opowiada swoje spostrzeżenia: o tym, jak wygląda głowa gąsienicy, co się zdarzyło w czasie jedzenia, jaką barwę i kształt mają liście, którymi się ona odżywia. Dziecko pobudzone zaciekawieniem dochodzi do pewnych wniosków, w wyniku których powstają nowe pytania.

Tak rozwija się jedna z najważniejszych typowych ludzkich cech: głód wiedzy, a także radość wynikająca z badań i z poznania.

Poznanie przyrody nie może przebiegać bez rozwoju uczuć estetycznych. Nie chodzi tu o zachód słońca. Wystarczy rosa osadzona na sieci pająka, czy też kolorowe skrzydła motyla - pisze E. Janik. Dzieci kierujące się własnym odczuciem estetycznym, są jeszcze bardzo zależne od przykładu dorosłych. To oni muszą dzieciom "otwierać oczy" i wyraźnie ukazywać swoje uczucia. Dzieci są bardzo wrażliwe, szybko pojmują i same podziwiają przyrodę. Przeżycia estetyczne związane z przyrodą są nieodzowne dla wzbogacania osobowości dziecka.

Proces dydaktyczno-wychowawczy prowadzić powinien nie tylko do indywidualnego odczuwania piękna przyrody, ale do jego przeżywania w zespole. Radość dają osiągnięcia wynikające ze wspólnych obserwacji, wspólne zebrane okazy roślin i zespołowa praca służąca ochronie lasu. Na takich podstawach wyrastają ludzie rozumiejący się nawzajem i skłonni do wzajemnej pomocy.

"Otoczenie przyrodnicze stwarza dużo możliwości dla zespołowej pracy dzieci, powiązanej z pewną odpowiedzialnością za jej wyniki. Wspólny wysiłek i widoczne efekty, które ta praca przynosi, kształtują potrzebę współdziałania
i opiekuńczy stosunek do przyrody. Zmieniający się krajobraz w różnych porach roku budzi uczucie zachwytu, radości, smutku, zadumy. Otwarta przestrzeń łąki, szum wiatru miedzy drzewami, rwący strumień rzeki, to doznania na podstawie których rozwijają się w przyszłości estetyczne uczucia dzieci."
(M. Dmochowska, s. 5)

Zajęcia przyrodnicze spełniają również inne, ważne cele, kształtują miłość do ojczyzny. Jeśli dziecko wykazuje zainteresowanie roślinami, zwierzętami i zjawiskami przyrody, to równocześnie kształtują się w nim silne i często trwałe uczucia do najbliższej rzeczywistości. Z wszystkich pojedynczych przeżyć rozwija się trwały stosunek do ojczyzny.

Według E. Janik ojczyzna to nie tylko pola, łąki. lasy, jeziora, rzeki i źródła, ale również to, co tworzą ludzie, którzy w tym otoczeniu żyją i pracują, a także uczą się coraz lepiej panować nad przyrodą. Dzieci mają się nauczyć odpowiedzialności za ojczyznę, za nasz park i las, za nasze pola i ogrody, ponieważ należą one do nas wszystkich, do całego narodu. Miłość do przyrody ojczystej jest podstawą kształtowania miłości do ojczyzny.

Zajęcia przyrodnicze sprzyjają również rozwojowi fizycznemu dziecka. Dzieci, które przyzwyczaiły się odkrywać coś nowego w otoczeniu przyrodniczym, chętnie wędrują, sprawnie przechodzą po zboczach czy też kamieniach. To wszystko wzmacnia ich siły fizyczne, hartuje je, rozwija sprawność i zręczność ruchową.

Kontakt z przyrodą służy wielostronnemu rozwojowi osobowości. Wychowawca powinien organizować zajęcia tak, żeby każdorazowo pobudzać rozwój tych cech, które uznaje za szczególnie ważne. Od nauczycieli zależy, które zadania wybiorą z różnorodnych możliwości. Zadania te muszą jednak odpowiadać stopniowi rozwoju dzieci i być zgodne z zadaniami programowymi. Bardzo wiele czynności mogą dzieci przeprowadzać samodzielnie: obserwować, badać, zbierać, eksperymentować. Nauczyciel powinien obserwować czynności dzieci i kierować ich poczynaniami oraz ułatwiać wykonanie zadania trudnego lub zwiększać stopień trudności przy łatwych.

Zatem przyroda ze wszystkimi tajemnicami intensywnie wpływa na wszechstronny rozwój dziecka, uczucia estetyczne, patriotyczne i poczucie obowiązku chronienia rzadkich okazów flory i fauny.

"Poznanie zwierząt, ich roli w życiu człowieka pozwala zrozumieć dzieciom, że należy je otaczać troskliwą opieką, nie znęcać się nad nimi, nie niszczyć ich pracy. Bliski kontakt dzieci ze zwierzętami wpływa dominująco na wyrobienie w nich tkliwości, delikatności, systematyczności, litości, chęci niesienia pomocy zwierzętom..." (W. Daszewska, s. 18)

Zainteresowania przyrodą przejawiają się u dzieci samorzutnie, spontanicznie, ale nie mogą być pozostawione naturalnemu biegowi rzeczy. Zawsze należy pamiętać, że potrzebny jest celowy i systematyczny proces kierowany przez nauczyciela. Rozwijają się one jedynie w wyniku dobrze przemyślanej i realizowanej pracy dydaktyczno-wychowawczej, poprzez ciągłe pobudzanie i kontrolowanie aktywności dzieci.

Przegląd literatury z zakresu wiedzy przyrodniczej pozwala na wysunięcie wniosku, że wszystkie możliwości dydaktyczno-wychowawcze, które tkwią w zajęciach przyrodniczych, uda nam się tylko wtedy uzyskać dla rozwoju dzieci, jeśli rzetelnie interesujemy się naszym zadaniem wychowawczym i śledzimy rozwój dziecka oraz sami kochamy i znamy przyrodę.

Wniosek ten podkreśla wielu pedagogów i psychologów zainteresowanych "dzieckiem i przyrodą".

Bibliografia:
1. Daszewska W., Zajęcia przyrodnicze w nauczaniu początkowym, Warszawa 1978, PZWS
2. Wróbel T., Przewodnik metodyczny do nauczania przyrody w klasie III, Warszawa, 1972 PZWS
3. Wilczak N., Wspólnie odkrywamy świat, Warszawa 1985, PZWS
4. Janik E., Przyroda przeżywana i obserwowana z dziećmi przedszkolnymi, Warszawa 1980, WSiP
 

Opracowanie: mgr Wacława Kawula

Wyświetleń: 5002


Uwaga! Wszystkie materiały opublikowane na stronach Profesor.pl są chronione prawem autorskim, publikowanie bez pisemnej zgody firmy Edgard zabronione.