Szkoleniowa rada pedagogiczna dla nauczycieli gimnazjum na temat: "Psychologiczne aspekty powstawania agresji oraz sposoby radzenia sobie z zachowaniami agresywnymi"

Część 1.- Wprowadzenie w tematykę agresji.

ŻRÓDŁA AGRESJI U DZIECI I MŁODZIEŻY

Istnieje teoria sformułowana przez Freuda wg której agresja jest instynktem- ludzie z natury są okrutni, brutalni dla innych aby przetrwać. Instynkt ten wg Freuda może być skierowany do wewnątrz, na samego siebie, w drastycznych przypadkach przybierać formę samobójstwa. Instynkt skierowany na zewnątrz przejawia się we wrogości, sadyzmie, skłonności do niszczenia i mordowania. Freud uważał, że jedynie strach przed karą hamuje przejawy instynktu agresji.

Teza ta jest trudna zarówno do całkowitego obalenia jak i całkowitego potwierdzenia. warto jednak i trzeba zwrócić uwagę na rolę jaką w powstawaniu agresji odgrywa mózg, układ hormonalny i czynnik genetyczny. Niektóre zachowania agresywne u człowieka związane są z zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego np: uszkodzenia płatu skroniowego zawiązanego z zespołem braku kontroli (bezsenność, brutalność, patologiczne podniecenie, napaści seksualne ). U osób agresywnych stwierdzono także nieprawidłowe zapisy EEG. Natomiast u wielu recydywistów odkryto dodatkowy chromosom Y oraz zwiększone wydzielanie testosteronu.

Inni badacze twierdzą jednak, że agresja człowieka nie jest instynktowna, a jest funkcja odruchów na zespół bodżców zewnętrznych. W powstawaniu agresji szczególnie istotna rolę spełniają nasze doświadczenia z przeszłości, doświadczenia społeczne. W takim rozumieniu agresja jest reakcją na frustrację, która powstaje zawsze wtedy gdy pojawia się przeszkoda na drodze do osiągnięcia jakiegoś celu. Gdy wystąpi frustracja to pierwszym odruchem jest agresja skierowana na żródło frustracji. Lecz gdy żródło frustracji jest silne i reakcja agresji może się spotkać z karą, to wówczas agresja przemieszcza się na inny obiekt np. pracownik obrażony przez szefa przychodzi do domu i krzyczy na swoje dzieci, dziecko zbite przez rodziców bije swojego misia. Im mniej podobny jest obiekt zastępczy do pierwotnego żródła frustracji, tym słabsza jest przemieszczona agresja.

Istnieją 4 czynniki determinujące siłę agresywności jednostki.

1. częstość i intensywność doznawanych frustracji i przykrości. Jeśli dziecko, którego osobowość dopiero się kształtuje, wychowywane jest w takich warunkach, to uczy się zachowań agresywnych. Bardzo rzadko zdarza się aby dziecko w takich warunkach było spokojne.
2. Rodzaj wzmacniania agresywnego zachowania. Może on mieć charakter nagrody lub kary, która jednostka osiągnie po wyładowaniu się w postaci bicia lub zwymyślania kogoś. Nagrodą będzie wtedy sukces, dominacja. Jednak kara może uczyć powstrzymywania się od ujawniania niektórych zachowań i szukanie innych, bardziej perfidnych dróg agresywnego zachowania.
3. Facylitacja czyli wzajemny wpływ członków grupy powodujący wzrost zachowań określonego typu. Starsi członkowie grupy czy rodziny, a także rówieśnicy mogą dostarczać modeli zachowania agresywnego. W bardzo agresywnej grupie jednostka będzie nagradzana za inicjowanie zachowań agresywnych.
4. Temperament. Utrwalanie się zachowań agresywnych do tego stopnia że jest juz zautomatyzowane i realizowane bez pełnej kontroli świadomości.

PRZEMOC

Mówiąc o agresji nie sposób pominąć zjawiska przemocy. Przemoc to wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej lub psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji. Przemoc może mieć charakter instrumentalny (środek do realizacji celów) lub bezinteresowny (szukanie zadowolenia w znęcaniu się nad innymi). Obok przemocy przestępczej szerzy się przemoc codzienna, zwyczajna. Obelga, użycie siły fizycznej, samowolne zajęcie cudzego mienia to nowe środki współzawodnictwa.

Przemoc wśród młodzieży.

Wielu uczniów (ok. 80 %) nie lubi szkoły z powodu złych relacji z nauczycielami i kolegami. Przyczynami złych relacji dziecka w szkole może być: zaniedbanie w rodzinie, niewłaściwy ubiór, nieśmiałość, zamknięcie w sobie, lub też rozpieszczenie przez rodziców, zarozumiałość, lekceważenie innych.

Ofiary długotrwałej przemocy cierpią w milczeniu. Zdają sobie sprawę z własnej bezsilności i osamotnienia, wiedzą że nikt ich nie ochroni przed skrzywdzeniem, mają zachwiane poczucie bezpieczeństwa.

Nauczyciele w wielu przypadkach nie zdają sobie sprawy, że któryś z ich wychowanków jest ofiara przemocy w szkole. Ofiary przemocy ze strony kolegów boją się skarżyć, gdyż może to wywołać zemstę kolegów i pogorszyć ich sytuację . Dziecko bite przez kolegów rzadko poskarży się tez w domu, gdyż na ogół ma powody do obawy przed odwetem w razie interwencji rodziców, a kiedy nawet powie o tym widzi bezradność swoich rodziców którzy nie wiedzą jak mu pomóc. Pozostawione jest więc samo sobie, chyba że któryś z odważniejszych kolegów stanie w jego obronie.

W wielu przypadkach prześladowcy nie wiedzą dlaczego akurat ta osoba, a nie inna, została ofiarą, ale często zauważa się agresję skierowaną na dzieci w jakiś sposób wyróżniające się.

Mogą to być defekty np. jąkanie, niedowidzenie, niedosłyszenie, drobna budowa ciała itp. Ryzyko ataku jest największe w przypadku wszelkiej krańcowości - skrajne bogactwo lub skrajnej biedy, dużego sukcesu lub dużej porażki, piękna lub brzydoty itd. Psychologowie odkryli, że wszelka odmienność budzi w nas niechęć, zakłopotanie, opór, obawy, niepokój.

To czy dziecko stanie się ofiara przemocy, zależy jeszcze od stopnia aprobaty danej społeczności dla prześladowań oraz stopnia bezsilności samej ofiary. Do napaści skłania sprawców najczęściej brak reakcji na zaczepki. Uczniowie w jakiś sposób wyróżniający się, często staja się ofiarami szantażu ze strony kolegów, którzy żądają od nich pieniędzy lub alkoholu. Jeśli ofiara nie ma pieniędzy, sprawcy podpowiadają jak ma je zdobyć: ukraść, najczęściej rodzicom. Jeśli dziecko kradnie pieniądze z portfela matki lub ojca, jego sytuacja staje się jeszcze gorsza - do lęku, strachu, bezsilności dołącza poczucie winy, wyrzuty sumienia, pogarda dla siebie.

Rozpowszechniony rodzaj agresji w szkołach to gnębienie słabszych. W patologiczną przemoc zaangażowanych jest ok. 20 % uczniów, z czego 10 % wymaga zdecydowanej interwencji wychowawczej. Ok.80 % uczniów pada ofiara agresji - od werbalnej, przez wymuszanie haraczu i odbieranie rzeczy aż do prześladowań fizycznych. Największa liczbę aktów przemocy notuje się w szkołach zawodowych, technikach i szkołach podstawowych i gimnazjach.

Uczniowie dręczeni boją się podać nazwisk prześladowców bojąc się zemsty. Często więc szukają wsparcia w silnych grupach o charakterze destrukcyjnym. Rodzi się kult siły.
Przestępcy czują się bezkarni. Uczniowie - ofiary boją się zeznawać przeciwko agresorom. Niestety świadkowie w naszym kraju nie są chronieni, podejrzany o przestępstwo ma prawo do wglądu w akta sprawy, ma dostęp do nazwisk świadków ich adresów. Efekty tego dają już o sobie znać, lecz za kilka lat dorośnie pokolenie "krojonych" - które obojętnieje na przemoc i obserwuje bezkarność przestępców.

Dzieci i młodzież najwięcej czasu spędzają w domu i szkole. Nie ma dobrej współpracy rodziców ze szkołą. Rodzice nie maja czasu na spotkania w szkole albo uważają, że ich dzieci są w porządku. Bywa, że niektórzy rodzice nie wiedzą, gdzie mają szukać pomocy, gdy ich dziecko przynosi do domu skradzione przedmioty, gdy powtarzają się nocne nieobecności w domu, powroty w stanie nietrzeżwym.

Przyczyny brutalnych zachowań tkwią także wewnątrz szkoły: zbyt duża liczba uczniów w klasie, przewaga funkcji dydaktycznej nad wychowawczą, słaby indywidualny kontakt nauczyciela z uczniem, trudny i przeładowany program dostosowany do możliwości uczniów zdolnych. Coraz częściej dostrzegany jest niezadowalający stan wiedzy pedagogów szkolnych i nauczycieli w zakresie współczesnych zagrożeń. Prowadzi to w konsekwencji do niedostrzegania początkowych objawów nieprzystosowania społecznego a także bagatelizowania ich.

AGRESJA NAUCZYCIELI WOBEC UCZNIÓW

Czasami nauczyciel sam bywa agresorem wobec dziecka. To on ma nad dzieckiem przewagę, władzę i może decydować o jego pozycji w klasie. Nauczyciel który okazuje dziecku niechęć, który publicznie wytyka błędy - wpływa ujemnie na stosunek innych dzieci do tego ucznia. Przeżyte niepowodzenia i upokorzenia prowadzą do obniżenia samooceny, niewiary we własne siły, rezygnacja z jakichkolwiek osiągnięć. U wielu uczniów pod wpływem trudności szkolnych powstaje silna nerwica lękowa. Utrwalone postawy lękowe przejawiają się w postaci zaburzeń wegetatywnych. Dzieci te śpią niespokojnie, zrywają się w nocy, tracą apetyt, miewają biegunki lub wymioty nawykowe, nierzadko zaczynają się jąkać, moczyć. Taki uczeń czuje się skrzywdzony i upokorzony. Budzi się w nim postawa agresywna i buntownicza. Manifestuje się ona w formie aroganckich zachowań wobec dorosłych, lekceważenia obowiązków szkolnych, aspołecznych wybryków. Zdarza się, że tacy uczniowie w ogóle nie znajdują kolegów w klasie. zaspokajania potrzeb akceptacji szukają więc w nieformalnych grupach o charakterze destrukcyjnym, której członkowie znajdują wzajemne zrozumienie i wsparcie.

Uczeń może polubić szkołę wówczas kiedy zaspokaja w niej swoje potrzeby, nie jest zagrożony upokorzeniem, szyderstwem czy ironią ze strony nauczycieli i kolegów, kiedy wymaga się od niego tyle na ile go stać. W takich warunkach łatwo o dobre samopoczucie.


SYSTEMY RADZENIA SOBIE Z PRZEMOCĄ

Powinny się koncentrować na następujących sprawach:

1. Identyfikacja uczniów, którzy są podatni na zagrożenie przemocą oraz identyfikacja uczniów którzy stosują przemoc w szkole. Wymagana jest tutaj współpraca wszystkich pracowników szkoły i uczniów.
2. Diagnoza - określenie jakie działania należy przeprowadzić, aby zminimalizować zjawisko przemocy. Diagnozę powinien przeprowadzić zespół ekspertów. Powinien zebrać informacje i stworzyć plan działania.
3. Uruchomienie programów naprawczych czyli najbardziej odpowiednich sposobów postępowania minimalizującego zjawisko przemocy, skierowanie sprawcy do zespołu ekspertów, konsultacje ze specjalistami spoza szkoły, działania wspierające rodzinę ofiary i sprawcy, ustalenie planu kontaktów z rodzicami oraz służbami pozaszkolnymi.
4. Grupy wsparcia, poradnictwo, terapia grupowa, program pomocy koleżeńskiej.

STRATEGIE ZAPOBIEGANIA PRZEMOCY

1. Uświadomienie i edukacja w stosunku do młodzieży, rodziców i nauczycieli. Chodzi tu o informowanie n.t. przemocy oraz sygnałów rozpoznawania zjawiska, zachęcanie do pomocy i interwencji.
2. Prewencja podstawowa. Chodzi tu o rozwijanie umiejętności społecznych oraz tworzenie systemów zewnętrznego wspierania.
3. Zagrożenie. Dotyczy tych młodych ludzi, których osobowość lub warunki życiowe sprawiają, iż istnieją u nich czynniki ryzyka stania się ofiara lub sprawcą przemocy. W celu zminimalizowania zagrożenia można tworzyć program wsparcia dla rodzin, grupy wsparcia dla rodziców, szkolenie odpowiednich służb , nauczycieli.
4. Wysokie ryzyko. Dotyczy młodzieży, która wysyła sygnały alarmowe, dokonywała już aktów przemocy, oraz osób które już były ofiarami. W tym wypadku można stworzyć program opieki nad konkretnymi osobami, współpraca z sadem, policją.
5. Interwencja po fakcie: dotyczy osób, które przeżyły przemoc wobec siebie lub bliskiej osoby.

Bibliografia:
K. Kmiecik - Baran: "Młodzież i przemoc"
A. Frączek "Agresja wśród dzieci i młodzieży"
Miesięcznik- Wychowawca nr 03/2003

Część 2. - warsztaty dla nauczycieli

Nauczyciele dzielą się na cztery grupy zadaniowe. Każda z grup otrzymuje identyczny zestaw arkuszy do wypełnienia.

ARKUSZ A.
 

Jakie zachowania agresywne najczęściej można zaobserwować wśród uczniów naszej szkoły?	Jakimi środkami zaradczymi dysponujemy w celu łagodzenia lub eliminowania tych zachowań?

ARKUSZ B.

Jeśli w naszej szkole wystąpiłaby agresja ze strony uczniów w stosunku do uczącego, jakich reakcji Pan/i oczekuje od:
 

Dyrekcji szkoły	Nauczycieli - wychowawców

Na podstawie uzyskanych informacji można sformułować wnioski na temat najczęściej występujących zachowań agresywnych na lekcjach, najskuteczniejszych środków zaradczych stosowanych przez nauczycieli, pożądanych postaw kolegów - nauczycieli i wychowawców oraz dyrekcji. Powyższe dane skonfrontowane ze stanem faktycznym ustalą kierunki działania pracy wszystkich pracowników szkoły w celu zminimalizowania zjawiska przemocy w szkole.

Opracowanie: Aleksandra Edyta Rusek

Wyświetleń: 6221