Od czego zależy powodzenie szkolne

Uzdolnienia i pracowitość dziecka to dwa czynniki, które mają niemały wpływ na osiągane wyniki w nauce i na powodzenie szkolne. Nie są to czynniki jedyne. Spotykamy dzieci wybitnie zdolne, które mają oceny przeciętne, a czasem niedostateczne. I są dzieci o uzdolnieniach niższych niż średnie, uzyskujące dobre stopnie. Również dzieci, które mają opinię pracowitych, które wkładają w naukę dużo wysiłku, nie zawsze są najlepszymi uczniami.

Uczenie się to proces skomplikowany, a jego wyniki uzależnione są od wielu warunków obiektywnych i subiektywnych, tych, na które nie mamy wpływu, i tych, które możemy sami kształtować. Wszyscy rodzice pragną, aby ich dzieci uzyskiwały dobre wyniki w nauce, aby osiągały powodzenie szkolne. Jedną z istotnych potrzeb psychicznych dziecka jest potrzeba akceptacji i uznania. Począwszy od 7 roku życia nauka szkolna stanowi zasadniczą działalność dziecka, w szkole spędza ono znaczną część życia, szkoła staje się obok rodziny środowiskiem, które nie tylko na dziecko oddziałuje, ale też w jego odczuciu jest bardzo ważne.

Powodzenie szkolne dziecka zależy od stanu, w jakim przystępuje ono do nauki w klasie I, jego szkolnej dojrzałości. Im lepiej jest przygotowane tym lepszy start i lepsze rokowania na przyszłość.

Przygotowanie do zapewnia dziecku nie tylko to, czego się nauczyło w ostatnim roku przed pójściem do szkoły, lecz cały okres poprzedzający, cały okres od urodzenia. Jeżeli rodzice troszczyli się o jego harmonijny rozwój, nie tylko intelektualny, ale także fizyczny, motoryczny, a również emocjonalny i społeczny, jeżeli umożliwiali mu rozwijanie samodzielności, poczucia obowiązku i odpowiedzialności, jeżeli przyzwyczaili je do pokonywania trudności i uczyli radości poznawania świata, to na pewno będzie dobrze radziło sobie z nauką.

Kolejny istotny czynnik mający wpływ na powodzenie szkolne to stan zdrowia dziecka. Dobry stan zdrowia umożliwia systematycznie uczęszczać do szkoły. Dziecko, które często choruje, często jest na lekcjach nieobecne, przeważnie ma trudności w opanowaniu materiału. Obecne różnice między programem obowiązującym w szkole w czasach, gdy uczęszczali do niej rodzice i tym, który jest aktualnie realizowany, są bardzo duże, zwłaszcza w klasach niższych. Program zawiera inne treści, inne działy, zwłaszcza w zakresie matematyki, i takie, z którymi wielu rodziców w ogóle się nie stykało.

Pomoc rodziców w uzupełnieniu braków powstałych na skutek nieobecności w szkole jest tym trudniejsza, że w klasach młodszych szczególne znaczenie mają metody nauczania. Matka lub ojciec mogą wyjaśnić dziecku jakiś problem w sposób zupełnie inny niż przewiduje program, niż tego wymaga metodyka nauczania.

Dziecko, które opuszcza lekcje nawet z najbardziej usprawiedliwionego powodu, zawsze jest stratne. Nie uczestniczy w pełni w pracy klasy, zdobyte przez nie doświadczenia są uboższe od doświadczeń innych dzieci. Po powrocie do zdrowia musi nadrabiać braki, co poważnie je obciąża. Jego kontakty z koleżankami i kolegami są rzadsze, toteż jest przeważnie słabiej związane z klasą. Rozmiary tych strat zależą od częstotliwości i długości opuszczeń. Są jednak dzieci, które chorują bardzo często. Rodzice powinni maksymalnie dbać o zdrowie dziecka, hartować je. Nie zatrzymywać w domu bez koniecznej potrzeby, ale też nie lekceważyć choroby, która nie uchwycona w porę i nie leczona trwa dłużej.

Dobry stan zdrowia jest dziecku potrzebny nie tylko dla regularnego uczęszczania do szkoły. Nauka szkolna wymaga wielorakiego wysiłku fizycznego. Nie tylko noszenia tornistra, nie tylko siedzenia na lekcjach, co dla ruchliwego 7-latka nie jest łatwe, ale także udziału w zajęciach kultury fizycznej oraz pisania, rysowania, lepienia z plasteliny i wykonywania innych prac.

Ze stanem zdrowia wiąże się sprawność fizyczna, która ma wpływ nie tylko bezpośredni na osiągnięcia szkolne, lecz także pośredni; od niej zależy udział dziecka w zabawach, od niej zależy w pewnym stopniu jego pozycja w zespole rówieśniczym, to czy będzie klasowym "spryciarzem" czy "ośmieszonym niezdarą".

Szczególne znaczenie ma stan psychicznego zdrowia dziecka, funkcjonowanie jego układu nerwowego, odporność na sytuacje trudne, stresowe, a także zdolność koncentracji uwagi. Uwaga dziecka rozpoczynającego naukę szkolną jest krótkotrwała i łatwo odwracalna. Do tych właściwości uwagi dostosowany jest system pracy w klasie I i następnych. Poszczególne dzieci różnią się jednak między sobą: te najbardziej pobudliwe mają trudności koncentracji uwagi, co wpływa niekorzystnie na proces zapamiętywania i ogólnie zmniejsza wydajność pracy umysłowej. Te dzieci, które potrafią uważać na lekcji, zyskują bardzo dużo. Zużywają mniej czasu na odrabianie zadań domowych. Pamiętają bowiem co jest zadane i jak trzeba lekcje odrabiać, pamiętają treść wypowiedzi nauczyciela i nowy materiał opracowywany na lekcji. Również i podczas lekcji dziecko, które uważa, bierze aktywny udział w pracy, łatwiej rozwiązuje stawiane przed nim zadania, daje trafne odpowiedzi, a tym samym zasługuje na pozytywne oceny..

Wyniki, jakie dziecko uzyskuje w nauce, zależą także od jego zainteresowania przerabianymi treściami, od nastawienia poznawczego. U większości dzieci rozpoczynających naukę jest ono pozytywne. Kłopoty pojawiają się przeważnie w klasach wyższych, gdy następuje większe zróżnicowanie zainteresowań.

Większość dzieci w młodszym wieku szkolnym wykazuje też silną motywację uczenia się: dzieci chcą chodzić do szkoły, chcą się uczyć, zależy im na otrzymaniu dobrych ocen.

W domu dzieci nie zawsze otrzymują dostatecznie silną stymulację do nauki. Nie wszyscy rodzice przejawiają stale żywe zainteresowanie nauką swoich dzieci. A wbrew temu, co się często dorosłym wydaje, wymaga ona od dziecka dużo wysiłku, dużo trudu i to już w klasach najniższych. Do podejmowania go trzeba dziecko zachęcić różnymi sposobami.

Szczególne znaczenie ma stworzenie w domu atmosfery sprzyjającej nauce oraz stałe, żywe i życzliwe zainteresowanie matki, ojca i innych członków rodziny.

Wysiłek dziecka przynosi wyniki jeśli jest systematyczny, podejmowany z dnia na dzień. Jednym z jego najważniejszych elementów jest przygotowanie zadań domowych.

Ogromne znaczenie ma atmosfera panująca w rodzinie. Niepokoje, niezgoda, konflikty, atmosfera nerwowości i pośpiechu wpływają ujemnie na samopoczucie dziecka, zaburzają jego poczucie bezpieczeństwa, utrudniają koncentrację w nauce szkolnej.

W tych rodzinach, w których panuje alkoholizm, odbywają się kłótnie i awantury, dzieci mają trudności w osiąganiu powodzenia szkolnego.

Ważny jest także stosunek do dziecka. Dziecko niekochane przeważnie źle się uczy. Źle również uczy się dziecko kochane niewłaściwie. Takie, któremu wszystko wolno, które nie ma żadnych obowiązków ani żadnych ograniczeń. Nie potrafi zdobywać się na systematyczny wysiłek, uczenie się, nie umie zajmować się tym, co trzeba. Ale i dziecko, któremu dorośli stawiają wymagania nadmierne, które zawsze musi wykonywać wszystko najlepiej i zasługiwać na najlepsze oceny, wobec którego rodzice są surowi, rygorystyczni-takie dziecko ma też trudności w osiąganiu powodzenia szkolnego. Każde zadanie szkolne wiąże się dla niego z napięciem lękowym; czy poradzi sobie, czy sprosta wymaganiom, czy nie straci miłości rodziców w przypadku braku sukcesu lub mniejszego sukcesu niż sobie życzą.

Najbardziej sprzyja powodzeniu szkolnemu miłość rodziców dziecka, postawa akceptująca je, ale bez nadmiernej koncentracji na jego osiągnięcia, bez wymagania zawsze jedynie ocen bardzo dobrych i samych wyróżnień. Sprzyja powodzeniu wiara w dziecko, ale też dopuszczenie możliwości błędów i porażek, jakie może od czasu do czasu ponosić.

Aby dziecko mogło pomyślnie spełniać swoje szkolne obowiązki, jego samopoczucie powinno być dobre. Zapewnia je nie tylko dobry stan zdrowia, nie tylko panująca w rodzinie atmosfera, ale także tryb życia, jaki dziecko prowadzi.
Musi on uwzględnić wszystkie potrzeby: swobody, odpoczynku, ruchu, zwłaszcza na powietrzu, różnorodnych form aktywności, realizacji zainteresowań, kontaktów z rówieśnikami, a zwłaszcza zabawy.

Uczeń, ten 7-letni z klasy I i 10-letni nie przestaje być dzieckiem. Ma prawo do swobodnej zabawy, do wyjście na podwórko, do posiadania zabawek, do pośmiania się i popłakania czasem. Ma prawo do przytulenia się do matki, do przekomarzania się z ojcem, do pokłócenia się z rodzeństwem.

Im bardziej pozostanie ukochanym dzieckiem swoich rodziców, wciąż jeszcze dzieckiem, tym lepszym będzie uczniem, tym łatwiej i pewniej osiągnie powodzenie szkolne.

Opracowanie: mgr Jadwiga Cytera
nauczyciel chemii i informatyki
w Gimnazjum nr 4 w Raciborzu