Diagnoza i program terapii dla dziecka z zaburzeniami mowy.

Diagnoza logopedyczna to określony sposób postępowania, którego celem jest potwierdzenie bądź wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych, ich etiologii oraz tendencji rozwojowych - na podstawie uzyskanych informacji ogólnych, zaobserwowanych objawów zaburzenia oraz wyników badań.

Wstępem do postawienia diagnozy jest wywiad logopedyczny.

WYWIAD

Chłopiec ma 6 lat. Do tej pory nie przebywał w przedszkolu, matka zajmowała się jego wychowaniem. Przeprowadzony wywiad z matką dziecka wskazuje, że dziecko wychowuje się w dobrych warunkach materialno - bytowych w ciepłej, rodzinnej atmosferze. Rodzina ojca ani matki nie jest obciążona chorobami psychicznymi, ani nerwowymi. Nie zdarzały się też nieprawidłowości mowy.

Przebieg ciąży, poród przebiegał normalnie. Matka w czasie ciąży nie przyjmowała żadnych leków. Dziecko po porodzie zakwalifikowano do pierwszej grupy dyspanseryjnej. Chłopiec karmiony był naturalnie. Rozwój psychomotoryczny przebiegał zgodnie z normą. Mowa chłopca była adekwatna do wieku rozwojowego.

Matkę zaniepokoił fakt, że chłopiec miał wciąż otwarte usta. Według jej opinii zaczęło się to około 3 roku życia. Matka zaczęła dostrzegać, że dziecko ma problem z oddychaniem przez usta. Miała wrażenie istnienia nierównego oddechu. Badanie laryngologiczne potwierdziło obawy matki. Okazało się, że przerośnięty migdał powoduje niedrożność nosa i dlatego usta podczas oddychania są otwarte. Ostatecznie w wieku 5 lat u dziecka przeprowadzono zabieg wycięcia trzeciego migdałka. Jednocześnie przeprowadzono badanie słuchu - jednak nie stwierdzono żadnych zaburzeń w jego funkcjonowaniu..

Obecny stan psychomotoryczny chłopca jest dobry. Pacjent łatwo nawiązuje kontakt, jest pogodny, sympatyczny.

BADANIE MOWY

Badany rozumiał znaczenie wyrazów, prawidłowo pokazywał przedmioty, barwy, części ciała oraz wykonywał polecenia słowne wskazujące na właściwe rozumienie zdań. Pozytywnie wypadło badanie nadawania mowy. Dziecko ładnie wypowiadało się w mowie spontanicznej. Używało poprawnych form gramatycznych. Chłopiec miał duży zasób słownictwa. Prawidłowo nazywał desygnaty rzeczywiste lub występujące na obrazkach. Nie miał problemów z powtarzaniem głosek, wyrazów i zdań. Słuch fonematyczny prawidłowy - właściwie różnicował fonemy.

Badanie artykulacyjne wykazało nieprawidłową wymowę głosek. Zaburzone są głoski "s", "z", "c", "dz" i "sz", "ż", "cz", "dż". Odebrałam tą wymowę jako międzyzębową.

Badanie sprawności narządów mowy wskazało na obniżoną sprawność języka i warg. Nie zauważyłam żadnych zmian anatomicznych w budowie. Język podczas mówienia i połykania układał się nieprawidłowo - między zębami. Nie bez znaczenia był fakt obniżonej sprawności warg. Nawyk otwartych ust spowodował zbyt mały rozwój mięśni okrężnych warg, dlatego dziecko nie potrafiło wykonać wielu prób, bądź próbowało je wykonać ze zmiennym powodzeniem. Żuchwa również nie była "w pełni sprawna. Widoczne było, że jest opuszczona w dół i tworzy przestrzeń między zębami.

Chłopiec wykazał prawidłową orientację przestrzenną, badanie lateralizacji wyraźnie wskazywało na dominację strony prawej.

DIAGNOZA

Wyżej wymienione objawy i informacje uzyskane z wywiadu z matką dziecka wskazywały na dyslalię - seplenienie międzyzębowe, które dotyczy realizacji głosek "s", "z", "c", "dz" oraz "sz", "ż", "cz", "dż".

Zjawisko to wywołane jest niską sprawnością warg i języka. Ponadto opuszczona szczęka dolna przy otwartych ustach u chłopca nie dawała zwarcia zębów potrzebnego do prawidłowej realizacji głosek syczących i szumiących. W tworzącą się przestrzeń między zębami wsuwał się język czyniąc seplenienie - międzyzębowym.

TERAPIA

Terapię opracowałam na podstawie obserwacji, wywiadu, badań podstawowych i specjalistycznych (laryngologiczne odnotowane z dokumentacji lekarskiej).
Biorąc pod uwagę rodzaj zaburzenia z jego elementami terapia chłopca spełniać powinna następujące cele:
- nauczyć oddychania prze nos z zamkniętymi ustami, wyrównać oddech;
usprawnić język i wargi;
- wywołać i utrwalić szereg głosek syczących i szumiących;
- utrwalić położenie języka za zębami podczas wymowy wymienionych wyżej głosek i połykania;.

Terapię rozpoczęłam od ćwiczeń, których efektem miało być doprowadzenie do oddychania nosem przy zamkniętych ustach. Wykorzystam do tego płytkę przedsionkową, którą równocześnie dziecko ćwiczyło wargi (wyciąganie z zatrzymywaniem wargami i wciąganie płytki). Dążąc do nawyku naturalnego zamykania szczęk zastosowałam ćwiczenia żucia (zwracając uwagę, że zęby zbliżają się do siebie a nie stykają się ze sobą) oraz płukanie jamy ustnej.

Ponadto odpowiednie były również ćwiczenia oddechowe. One pomagać miały wyrównać oddech oraz poprawić ukrwienie mózgu, ze względu na niedotlenienie występujące u dzieci oddychających przez usta. Równocześnie zaplanowałam prowadzenie ćwiczeń usprawniających wargi, język i żuchwę.

Kiedy narządy artykulacyjne były dostatecznie usprawnione rozpoczęłam ćwiczenia wywołujące szereg głosek syczących, początkowo przy pomocy patyczka przyciskającego język i ze zwartym językiem za zębami. Kiedy dziecko odpowiednio artykułowało tą głoskę zaczęłam wprowadzać kolejne głoski syczące. Następnym etapem terapii były głoski szumiące w tej samej kolejności.

Terapia końcowa obejmowała różnicowanie głosek opozycyjnych.

Niżej przedstawiam proponowane bardziej szczegółowe przykłady ćwiczeń, które wykorzystywałam.

ĆWICZENIA ODDECHOWE

- wdech nosem, wydech nosem;
- wdech jedną dziurką nosa, wydech drugą;
- zdmuchiwanie kawałków waty na gładkiej powierzchni;
- powolne nadmuchiwanie balonika;
- wąchanie kwiatków (wdech nosem, wydech ustami);
- puszczanie baniek mydlanych;
- zanurzamy rurkę w wodzie, nabieramy powietrza przez nos, wydychamy przez rurkę;
- zdmuchiwanie świeczki tak aby nie zgasł płomień (wdech nosem - wydech ustami),
- ćwiczenia w oddychaniu przeponą,
- ćwiczenia oddechowe wspomagane ruchem rąk, nóg.

ĆWICZENIA JĘZYKA

- kierowanie języka w kąciki ust w prawo i w lewo;
- unoszenie języka na górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego;
- dotykanie językiem zębów trzonowych dolnych i górnych;
- liczenie językiem zębów dolnych i górnych;
- lizanie językiem miodu ze spodka, lizaka, loda;
- mlaskanie czubkiem język, środkiem języka;
- przyssanie języka do podniebienia miękkiego przy szeroko otwartych ustach;
- masowanie językiem podniebienia;
- czubek języka unosimy do góry zębów, otwieranie i zamykanie ust z takim samym położeniem języka (to samo ćwiczenie, kiedy język dotyka dolnych zębów);
- czubek języka unosimy raz do góry, raz na dół;

ĆWICZENIA WARG

- szerokie otwieranie i zamykanie warg;
- wysuwanie warg do przodu jak przy "u", rozchylanie jak przy "e";
- złączyć wargi płasko - rozciąganie warg przez cofnięcie kącików ust;
- układanie górnej wargi na dolnej i odwrotnie;
- ssanie wargi górnej i dolnej;
- wysunąć wargi do przodu, ściągnąć je i przesuwać w kąciki ust w prawo, w lewo, wykonywać ruch okrężny;
- dolną wargą zasłonić zęby górne, dolną zęby dolne -w takiej pozycji otwieramy i zamykamy buzię;
- dmuchanie prze złączone wargi;
- nadymanie policzków;
- ściągamy wargi jak do głoski "u", robimy ryjek i podciągamy górną wargę do nosa;
- ściągamy wargi jak wyżej i wciągamy policzki do wewnątrz buzi; dodajemy cmokanie.

WPROWADZENIE GŁOSKI "S" I KOLEJNYCH SYCZĄCYCH

wywołanie głoski z utrzymaniem języka za zębami (w razie problemów przyciśnięcie czubka języka patyczkiem - wytworzenie szczeliny);
ćwiczenia głoski "s" w sylabach w nagłosie, śródgłosie i wygłosie
sa, so, se, su, sy,
asa, oso, ese, usu, ysy,
as, os, es, us, ys,
ćwiczenia głoski "s" w grupach spółgłoskowych
psa, pso, pse, psu, psy,
apsa, opso, epse, upsu, ypsy,
aps, ops, eps,ups,yps,
ćwiczenia w wyrazach, zdaniach,
np.
sad, sala, sanki, sałata
masa, kasa, pasek, wesele,
las, kaktus, owies, autobus,
słodki sok, jasna smuga, miejski autobus,
Na wiosnę Stach postanowił przestawić budę psa Kosmatka do sadu.
analogiczne wprowadzenie głosek z,c,dz,
utrwalenie głosek syczących - zastosowanie wierszyków, zagadek, piosenek;

WPROWADZENIE GŁOSKI "SZ" I KOLEJNYCH SZUMIĄCYCH

wywołanie głoski "sz" (np. przez podniesienie języka lub stosując inne sposoby);
ćwiczenia głoski "sz" w sylabach (nagłos, śródgłos, wygłos);
ćwiczenia głoski w grupach spółgłoskowych;
ćwiczenia głoski w wyrazach;
ćwiczenia w zdaniach;
analogiczne wprowadzenie pozostałych głosek szumiących;
utrwalenie głosek szumiących.

RÓŻNICOWANIE GŁOSEK SYCZĄCYCH I SZUMIĄCYCH

ćwiczenia w różnicowaniu głosek

Ponieważ terapia logopedyczna powinna być również dostosowana do możliwości pacjenta, jego osobowości i motywacji założyłam, że w trakcie realizacji jej układ, rodzaj ćwiczeń może ulec zmianie. Działania logopedyczne powinny być nastawione na powodzenie. Zatem jeśli przy którymś z proponowanych przeze mnie ćwiczeń zabrakło sukcesu i wystąpiło zniechęcenie u chłopca - dawało mi to nowe wskazówki do pracy i spowodowało zmianę kierunku działań logopedycznych.

Opracowanie: Marzena Lemańczyk