Nadpobudliwość u dzieci to poważna choroba, a nie efekt złego wychowania

Tak zwane "klasowe urwisy" to dzieci z "zespołem nadpobudliwości psychoruchowej " lub mówiąc szerzej "zespołem nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi" tzw. ADHD. Według najnowszych badań choroba związana jest z zaburzeniami pracy mózgu. Takich dzieci jest w Polsce około 80 tys. czyli 1 na stu uczniów podstawówki. Należy jednak rozróżnić dzieci z zespołem ADHD od dzieci trudnych wychowawczo. Nie każde dziecko z ponadprzeciętną aktywnością psychoruchową jest dzieckiem nadpobudliwym. Nie ma wystandaryzowanych metod diagnozy różnicowej, stąd tak ważna jest obserwacja dziecka oraz znajomość objawów.

Sprawdź, czy twoje dziecko jest nadpobudliwe.
Dzieci z zespołem nadpobudliwości ruchowej zdradzają różne objawy choroby,
które z odmiennym nasileniem pojawiają się różnych okresach życia.
Przyjrzyj się uważnie swojemu maluchowi. Zaznacz te punkty, które stanowią poważny problem w Twojej rodzinie. Być może potrzebna będzie pomoc specjalisty:
- stale wierci się na krześle, macha rękami i nogami,
- raczej biega niż chodzi,
- nie chce kłaść się spać,
- łatwo i często się denerwuje, bywa agresywne,
- bezmyślnie zachowuje się, psoci w szkole lub w domu,
- jest bardzo gadatliwe,
- dokucza i zaczepia innych kolegów,
- często przerywa lub przeszkadza innym,
- nieumyślnie psuje różne rzecz(zabawki, przybory),
- ulega częstym wypadkom i urazom,
- nie umie się skoncentrować na jednej czynności często przerzuca się z jednej niezakończonej aktywności do drugiej,
- źle zapamiętuje szczegóły,
- często gubi lub zapomina rzeczy,
- nie znosi zmian,
- nie czeka na swoją kolej w grach lub innych sytuacjach w grupie,
- wszystko je rozprasza,
- ma kłopoty z planowaniem,
- często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane,

Jeśli zakreśliłeś co najmniej dwie trzecie punktów, możesz podejrzewać, że Twoje dziecko cierpi na ADHD. Zanim jednak zaczniesz szukać pomocy, odpowiedz na trzy ważne pytania:
- czy nietypowe zachowania mają miejsca wszędzie: i w domu, i w szkole,i na podwórku?
- czy objawy te przeszkadzają Twojemu dziecku w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami, bycia lubianym, osiąganiu dobrych wyników w nauce?
- czy objawy te towarzyszą Twojemu dziecku i nie wystąpiły nagle, np. gdy poszło do szkoły?

Jeśli na wszystkie trzy pytania odpowiadasz "tak" istnieje duże prawdopodo-
bieństwo, że Twoje dziecko jest nadpobudliwe i wymaga pomocy specjalistów.

Bardzo ważne w procesie wychowawczym takiego dziecka są czynniki społeczno - wychowawcze, które powinny być ujednolicone. Wychowanie powinno być procesem kształtującym osobowość dziecka, nie zaś przekazywaniem norm społecznych w formie nakazów i zakazów. Podstawą pracy z takim dzieckiem jest wiedza na ten temat oraz cierpliwa pełna zrozumienia i życzliwości postawa rodziców. Dzieci nadpobudliwe są bardziej aktywni niż jego rówieśnicy i nie potrafią tej aktywności kontrolować w sposób oczekiwany przez otoczenie. Rodzice mogą ukierunkować aktywność wychowanka oraz stymulować jego rozwój poprzez:
1.Unikanie sytuacji powodujących dodatkowe napięcie u dziecka, np. konfliktów w domu, nieporozumień między rodzicami. Niewskazane jest, aby współmałżonkowie przy dziecku uzgadniali wątpliwości co do metod wychowawczych. Dziecko bardzo przeżywa takie sytuacje, gdyż ich poziom odporności na stres jest niższy niż u rówieśników.
2.Przestrzegać regularnego trybu życia od najwcześniejszych lat: stałe godziny posiłków, odrabiania lekcji, snu i zabawy.
3. Wprowadzenie konsekwentnych i jednolitych dla obojga rodziców form postępowania z dzieckiem, co wolno, a co nie, co jest właściwe, a co nieodpowiednie.
4. Niewskazane jest zwracanie uwagi na dziecko jedynie wtedy, gdy zachowuje się ono niepoprawnie, gdyż odnosi to skutek przeciwny od oczekiwanego, powoduje wzmacnianie negatywnych zachowań.
5.Wydawanie poleceń w krótkiej formie (bez zbędnych "kazań"). Instrukcje powinny być zwięzłe i dokładne. Stąd też:
-najpierw trzeba sprawdzić czy dziecko nas słucha (zatrzymać w biegu, spojrzeć w oczy,),
-wyznaczyć najwyżej trzy czynności do wykonania (dziecko może zapomnieć, pomylić kolejność),
-jeżeli zależy nam na dokładności wykonania poleceń, należy wydawać je pojedynczo, a po ich zrealizowaniu pochwalić,
6. Organizowanie zabaw i czasu wolnego wedle ściśle ustalonych reguł:
- umożliwiać z jednej strony zaspokojenie potrzeb ruchu, a z drugiej wdrażać do zajęć wymagających spokoju i skupienia,
- przeplatać zajęcia ruchowe zabawami cichymi (lepienie z plasteliny, rysowanie , wydzieranie z papieru),
- ograniczać zabawy czasem i regułami gry: bawiąc się z dzieckiem, dając mu czasem wygrać, pokazać jak prawidłowo reagować na przegraną,
- kontrolować zabawy na podwórku, gdyż dzieci nadpobudliwe łatwo dają się sprowokować i popadają w konflikty z rówieśnikami, należy skłaniać dziecko do ustępstw i doprowadzać do zgody,
- dziecko powinno samo ponosić konsekwencję swoich zachowań czyli przeprosić pokrzywdzonego, posprzątać pokój jeżeli zrobiło bałagan,
- ograniczyć liczbę bodźców
- dziecko powinno bawić się i pracować w małych grupach, zbyt długie zabawy męczą go,
- zbyt częste oglądanie telewizji i długie zabawy przy komputerze powodują nadmierne obciążenie i wyczerpanie układu nerwowego,
- w porze wieczornej należy proponować zajęcia relaksacyjne i wyciszające,
- skłaniać do sprzątania swojego pokoju przy pomocy dorosłych, dokładnie wyjaśnić dziecku jak ma to robić,
7. Organizowanie pracy i nauki według następujących reguł;
a) zadania dziecka powinny być nastawione na cel, tzn.:
- nie hamowanie nadmiernej aktywności dziecka, lecz stałe, dyskretne ukierunkowywanie jego działań,
- czuwanie nad stawianiem celów na miarę możliwości dziecka (dzielenie materiału do uczenia się na części, sprawdzanie, chwalenie po wykonaniu poszczególnych części a nie po ich ogólnym zakończeniu,
- dyskretna pomoc w organizowaniu działania dziecka, tak aby zawsze osiągnęło zamierzony cel
- zakres obowiązków i system kontroli rodziców musi być dostosowany do wieku dziecka
b) każde zadanie, czynność domowa, powinny być dokończone, sprawdzone- uczy to samokontroli
c) kontrola nad dzieckiem nie powinna polegać na krytykowaniu, ale na zachęcaniu czy pomocy w rozwiązywaniu zadania
d) ze względu na problemy z koncentracją uwagi dziecko powinno uczyć się w krótkich odcinkach czasu (15-30 min.), zaś przerwy przeznaczać na relaks
e) lekcje powinny odrabiać, kiedy w domu jest najmniejszy ruch, na stole leży tylko to co służy do pracy, radio czy magnetofon powinny być wyłączone, a drzwi do pokoju dziecka zamknięte
f) sprawdzać pracę domową w obecności dziecka
g) czynność, którą dziecko ma wykonać lub którą musi przyswoić należy powtarzać wielokrotnie, warunkiem uczenia się jest powtarzanie.
8. Podkreślanie u dziecka jego dobrych stron tzw. pozytywne wzmacnianie. Agresja budzi agresję.

Dziecko nadpobudliwe, gdyby tylko mogło wybierać nie chciałoby takim być. Każdy bowiem pragnie być chwalonym synem czy córką, grzecznym uczniem, zdolnym i lubianym kolegą. Nauczyciele i rodzice mogą pomóc dziecku zaakceptować siebie oraz pomóc w osiąganiu sukcesów życiowych. Izolacja pogłębia problemy dzieci z ADHD. Nikt nie chce iść z nimi w parze, koledzy śmieją się z nich i uważają za głupków, bo dają się podpuszczać, np. robią głupie miny, zabierają przybory czy namówione szturchają spokojnych uczniów.

Na szczęście u większości dzieci wg. Najnowszych danych u 70 % choroba ustępuje w okresie dojrzewania. Nie wiadomo, dlaczego tak się dzieje. Być może to skutek burzy hormonów i reorganizacji pracy mózgu, zachodzącej u 15-17 latków. Ale pozostawione do tego czasu bez pomocy mogą skończyć naprawdę źle.

Właśnie Urząd ds. Leków i Żywności w USA zarejestrował pierwszy lek na ADHD. Już w styczniu preparat trafił w Stanach Zjednoczonych do aptek. Nowy lek, o nazwie strattera, prawdopodobnie jeszcze w tym roku dotrze do Europy, a może nawet do Polski.

Sławni ludzie dotknięci ADHD

SALVADOR DALI- hiszpański malarz, grafik, nigdy nie lubił się uczyć.
Już w dzieciństwie za wszelką cenę usiłował zwrócić na siebie uwagę (popisując się przed kolegami skakał z wysokości)
ALBERT EINSTEIN- genialny fizyk, zaczął mówić dopiero gdy skończył 5 lat. Czytać nauczył się w wieku 8 lat. Nauczyciele w żaden sposób nie potrafili do niego dotrzeć. Na studiach miał na tyle poważne kłopoty z matematyką, że groziło mu usunięcie z uniwersytetu.

THOMAS EDISON- genialny wynalazca m. in. żarówki, kineskopu. Został wyrzucony z podstawówki. Nauczyciele uznali, że nie ma dla niego miejsca w szkole, bo jest "leniwy i cierpi na nieuleczalną głupotę"

TOM CRUISE- amerykański aktor i producent filmowy. W ciągu kilku lat zaliczył 15 szkół. Miał problemy z nauką. Z trudnością nawiązywał kontakt z rówieśnikami. Sposobem na poskromieniem nadmiernej energii był sport. Trenował zapasy, hokej, tenis, futbol i narciarstwo.

WINSTON CHURCHILL- premier Wielkiej Brytanii. Był bardzo złym uczniem. Matka mówiła mu: "Gdybyś tylko spróbował nakreślić plan swojego działania i postarał się go zrealizować, byłbyś w stanie osiągnąć wszystko, czego byś pragnął. Twoja bezmyślność jest twym największym wrogiem"

Dzieci z ADHD są często agresywne. Główną przyczyną agresywnych zachowań jest potrzeba bycia wartościowym człowiekiem, akceptowanym społecznie, przynależnym do grupy, chęć osiągnięcia przewagi nad innymi, przynajmniej raz w życiu bycia lepszym, ładniejszym, szybszym. Należy uświadomić dzieciom, że zachowując się agresywnie ryzykują tym iż:
- popadną w konflikty,
- stracą szacunek dla siebie lub innych,
- będą nie lubiani,
- dojdzie do przemocy.

Przykłady zabaw i ćwiczeń interakcyjnych:

1) Dostrzeganie agresywnych uczuć i ich wyrażanie
Podczas tej zabawy, uczestnicy dostrzegają odczucia drugiej osoby. W świadomy sposób uczą się uświadamiać własne uczucia, dopuścić do tego by się pojawiły, otwarcie je wyrażać. Zdobywają doświadczenia, że złość, wściekłość i agresja należą do natury każdego człowieka, jednak trzeba je kontrolować i konstruktywnie przezwyciężać.

MOWA CIAŁA
Każdy uczestnik otrzymuje karteczkę na której narysowany został symbol stanu emocjonalnego (np. strach, gniew, smutek....). Przy pomocy gestów, mimiki trzeba pokazać ów stan. Pozostali odgadują jakie uczucia zostały wyrażone. Na koniec dyskutujemy, po czym można zidentyfikować różne stany emocjonalne. Jakie uczucia są łatwiejsze do pokazania i rozpoznania?

2) Rozpoznawanie przyczyn wściekłości i agresji
Celem tych zabaw jest nauczenie rozpoznawania przyczyn agresywnych zachowań względem innych osób lub rzeczy. Należy rozpoznać konkretny motyw i znaleźć konstruktywny sposób odreagowania.

DZIURA W MURZE
Dzielimy uczestników na małe grupy (maks. 5 os.). Troje lub czworo tworzy "mur", piąty uczestnik próbuje przedostać się przez przeszkodę, to jest wybić dziurę w murze. Kiedy mu się to uda lub po upływie określonego czasu następuje zamiana ról, tak, aby każdy miała możliwość zaatakowania muru. Po zakończonej zabawie próbujemy odpowiedzieć na pytania: Jak często atak kończył się atakiem drugiej strony?; Jak czujemy się jako mur, a kiedy z wysiłkiem wybijamy w nim dziurę?;

Czy są tacy, którzy zrezygnowali z przedostania się na drugą stronę?

3) Uczymy się lepiej rozumieć siebie samych i innych ludzi
Ćwiczenia te umożliwiają doświadczenie w mało zagrażający sposób, jak oddziaływali do tej pory na innych oraz co obciążało ich społeczne kontakty.

ZNAJOMOŚĆ LUDZKICH CHARAKTERÓW
Wszyscy otrzymują kartki papieru, na których narysowano wcześniej kontury ludzkiego ciała. Do tego szkicu każdy dorysowuje to, co uważa najbardziej charakterystyczne dla siebie (np. język, jeżeli jest szczególnie dowcipny lub gadatliwy; uszy, jeśli dobrze potrafi słuchać innych; zamknięte oczy; serce- gdy jest wrażliwy i współczujący; pięści, jeśli często popada w konflikty.....). Sylwetki umieszczamy na tablicy. Grupa odgaduje, która z nich pasuje do uczestnika zabawy. Rozmawiamy na ten temat, która sylwetka była szczególnie trudna do przyporządkowania, która nie sprawiła problemu, które są podobne, czym się różnią itp.

4) Opanowanie i przezwyciężanie złości i agresji
Zabawy te uczą panowania nad własną złością oraz rozwiązywaniem konfliktów. Mogą przynosić stan odprężenia i wypróbowanie własnych rozwiązań stanie się możliwe.

OBRONA PRZED GŁUPIMI ZACZEPKAMI
Uczestnicy zostają poinformowani, ze na przezwiska i głupie zaczepki można zareagować w następujący sposób;
" Ty smarkaczu! "-" Ach, rzeczywiście, może masz chusteczkę do nosa?".
" Ty głupcze!"- " Tak uważasz, bo sam w przeciwnym razie nie byłbyś mądry!".
" Ty niedorajdo!"- " Może i tak, czy w takim razie pomożesz mi? ".

Bawiący zastanawiają się nad niezwykłymi odpowiedziami na agresywne zaczepki. Przedstawiają swoje propozycje. Mogą też przedstawić różne scenki.

5) Budowanie poczucia własnej wartości i silnej osobowości.
Przejawiający zachowania agresywne sprawiają wrażenie silnych. Zwykle są to pozory, gdyż zazwyczaj są niepewni siebie i innych. Należy umożliwić w zabawie doświadczenie siebie samego jako kogoś wielce znaczącego i wykształcenie w nim poczucia własnej wartości.

TAKI SAM I INNY
Uczestnicy siedzą w kole. Prowadzący wydaje każdemu polecenie: Wskaż osobę, która ma na sobie coś w kolorze niebieskim; Dotknij każdego kto ma zegarek itp.
Dzięki powtarzanej czynności można dostrzec wspólne cechy. Nie lubiane osoby w tej zabawie są takie same pod wieloma względami.

5) Nawiązywanie nieagresywnych konfliktów
Cele realizowane podczas zabaw i ćwiczeń pozwalają ukierunkować na potrzeby innych odsuwając na drugi plan potrzeby własne. Ćwiczenie to pozwoli na zrodzenie się pozytywnych uczuć w stosunku do siebie i przygotowuje do rozwiązywania konfliktów.

GRUPOWY OBRAZEK
Zespół dzielimy na pięcio- sześcioosobowe grupy. Każdy otrzymuje kartkę rysunkową formatu A3. Prowadzący podaje temat pracy, który należy narysować (np. Ogród moich marzeń). Po krótkim czasie uczestnicy przekazują kartki swoim sąsiadom, którzy dorysowują kolejne elementy tego rysunku. Kartka krąży do momentu aż powróci do osoby rozpoczynającej rysunek.

Po zakończeniu rozmowa uwzględniająca pytania: Czy każdy pracował zgodnie z tematem, tak aby powstał "grupowy obrazek"?; Czy jest to zadanie łatwe, czy trudne?;

6) Pokojowe rozwiązywanie konfliktów
Zabawa ma przyczynić się do świadomego i wolnego od agresji radzenia sobie z konfliktami.

DZIECKO, KTÓRE POKONAŁO ZŁOŚĆ
Prowadzący opowiada historię o dziecku, które pokonało złość. Po kilku zdaniach prosi, aby uczestnicy kontynuowali dalszy ciąg opowieści w taki sposób, by złość została pokonana. W końcowej rozmowie należy dokonać analizy, czy rzeczywiście osiągnięty został cel zabawy- pokonana złość.


Źródła:
1) Portman Rosemarie: Gry i zabawy przeciwko agresji. Kielce: "Jedność" 1999.
2) Grochulska Joanna: Reedukacja dzieci agresywnych. Warszawa: Wydaw. Szk. i Pedag., 1982.

Opracowanie: Dorota Drożdż