AWANS Dla nauczyciela Dla ucznia
  Najczęściej szukane
Konspekty
Programy nauczania
Plany rozwoju zawodowego
Scenariusze
Sprawdziany i testy
  Reklama
  Media
Przegląd Prasy
Patronat
Medialny
Po godzinach
  Slowka.pl
Słówka na email
Język angielski
Język niemiecki
Język francuski
Język włoski
Język hiszpański
Język norweski
Język japoński
Język rosyjski
Gramatyka
Rozmówki

Artykuł

Instrumenty muzyczne

"Materiał, którym chciałabym się podzielić z Państwem pochodzi z opracowanych przeze mnie skryptów dla Szkół Muzycznych I stopnia do przedmiotu "Audycje muzyczne". Wybrałam te zagadnienia, które zawierają się w programie zarówno szkół muzycznych, jak i ogólnokształcących. Każde zagadnienie tematyczne poparte jest przykładami utworów muzycznych, które oznaczyłam kluczem wiolinowym."

Na obsadę wykonawczą muzyki składają się instrumenty muzyczne, głosy wokalne, zespoły instrumentalne oraz zespoły wokalne. Obok instrumentów w nawiasie znajduje się jego nazwa w języku włoskim, oraz skrót pisowni. Skrótów tych używa się w partyturze.

Instrumenty muzyczne dzielimy na następujące grupy:

1. Instrumenty dęte (drewniane, blaszane, klawiszowe)
2. Instrumenty strunowe (szarpane, smyczkowe, klawiszowe)
3. Instrumenty perkusyjne (o określonej wysokości dźwięku, o nieokreślonej wysokości dźwięku)

1. INSTRUMENTY DĘTE


Instrumenty dęte to takie, w których źródłem dźwięku jest powietrze. W instrumen-tach dętych drewnianych i blaszanych strumień powietrza wydobywany jest z płuc. W przypadku instrumentów klawiszowych, powietrze wydobywane jest z miecha.
Obok nazwy instrumentu w nawiasie podana jest jego nazwa włoska oraz skrót pisowni.

a) Instrumenty dęte drewniane.
Charakteryzują się one wspólnymi cechami konstrukcyjnymi. Słup powietrza wprowadzany do instrumentu skracany jest przez system klap. Klapy te otwierają i zamykają otwory boczne. W ten sposób uzyskujemy dźwięki o różnych wysokościach. Instrumenty te (oprócz fletów) posiadają stroiki.
Zaliczamy do nich:

- flet (flauto - fl.)
- flet piccolo (flauto piccolo - fl. picc.)
- obój (oboe - ob.)
- rożek angielski (corno inglese - cor. ing.)
- klarnet (clarinetto - cl.)
- fagot (fagotto - fg.)
- saksofon (saxofono - sxf.)

1. A. Vivaldi - Koncert na flet piccolo C-dur RV 443
2. J. S. Bach - Sonata na flet E-dur BWV 1035
3. W. A. Mozart - Koncert na klarnet A-dur KV 622
4. M. Ravel - Bolero

b) Instrumenty dęte blaszane.
Instrumenty dęte blaszane zbudowane są z różnej ilości rurek wykonanych z blachy. Posiadają one wentyle (oprócz puzonu), które włączają do obwodu - lub wyłączają, dodatkowe rurki. System ten pozwala na wydobycie wszystkich dźwięków skali chromatycznej. Do tych instrumentów zaliczamy:

- róg - waltornia (corno - cor.)
- trąbka (tromba - tr.)
- puzon (trombone - tbn. lub trbn.)
- tuba (tuba - tb.)

oraz biorące udział w orkiestrze dętej: suzafon, kornet, sakshorny (alt, tenor, baryton).
1. W. A. Mozart - Koncert na róg i orkiestrę es-moll KV 417
2. G. P. Telemann - Koncert na trąbkę D-dur
3. W. Kotoński - Quartetino na waltornię

c) Instrumenty dęte klawiszowe.
Do tych instrumentów zaliczamy akordeon i organy.
Wyróżniamy dwa typy akordeonów: klawiszowe (diatoniczne) i guzikowe (chromatyczne). Powietrze tłoczone za pomocą miecha wprowadza w drganie metalowe blaszki (języczki), które drgając wydają dźwięki o określonej wysokości.

Najbardziej skomplikowanym instrumentem są organy. Składają się z czterech najważniejszych części, są to: miech, wiatrownice, traktura (motor) i zespół piszczałek. Miech wtłacza powietrze kanałami do zbiorników wiatrowych, a następnie wiatrownice przemieszczają powietrze do piszczałek. Piszczałki te budowane są z drzewa i z metalu. Każda z nich wydaje tylko jeden określony dźwięk, a liczba ich dochodzi od kilku do kilkunastu tysięcy. Wysokość dźwięku piszczałki zależy od jej długości, grubości, budowy oraz materiału z jakiego zrobiona jest piszczałka. Zespół piszczałek o różnej wysokości, lecz podobnej barwie stanowi głos, czyli rejestr organów. Każde organy posiadają oprócz tego mechanizm klawiszowo - rejestrowy, klawiatury dla rąk - manuały (od 2-7), klawiatury dla nóg - pedały (od 1-2) oraz przyrządy rejestrowe. W Polsce do najbardziej rozbudowanych organów należą organy w Oliwie.
1. J. S. Bach - Toccata i fuga d-moll BWV 565
2. C. Franck - "Piece heroique" na organy
3. C. Saint - Saëns - Fantazja na organy Es-dur


2. INSTRUMENTY STRUNOWE.



Instrumenty strunowe to takie, w których źródłem dźwięku jest drgająca struna. W zależności od sposobu wydobycia dźwięku dzielimy je na szarpane, smyczkowe i klawiszowe.

a) Instrumenty strunowe szarpane.
W instrumentach tych uzyskujemy dźwięk przez szarpnięcie struny. Instrumenty te nie należą do podstawowego składu orkiestry symfonicznej, ale mogą występować jako instrumenty solowe. Zaliczamy do nich:

- harfę (arpa - ar.)
- gitarę (chitarra)
- mandolinę (mandolino - mn. lub mno.)
- lutnię
- cytrę (z gr. kithara)
- banjo

1. A. Vivaldi - Koncert na mandolinę RV 425
2. J. Albeniz - Asturias Leyenda
3. J. S. Bach - Preludium z IV Suity lutniowej

b) Instrumenty strunowe smyczkowe.
Jest to odmienna grupa instrumentów strunowych, w których dźwięk wydobywany jest przy pomocy smyczka. Smyczek składa się z pręta, na którym napięte jest końskie włosie. Celem zwiększenia tarcia używa się kalafonii. Dźwięk uzyskuje się przez przesuwanie włosia prostopadle po strunach. Bardzo często stosuje się inny sposób wydobycia dźwięku - szarpanie struny palcem (pizzicato).

Do instrumentów smyczkowych zaliczamy:

- skrzypce (violino - vl.)
- altówkę (viola - vla.)
- wiolonczelę (violoncello - vc.)
- kontrabas (contrabasso - cb.)

Instrumenty te tworzą w orkiestrze symfonicznej grupę zwaną kwintet smyczkowy (archi) o składzie: skrzypce I, skrzypce II, altówka, wiolonczela, kontrabas.
1. A. Vivaldi - Koncert skrzypcowy a-moll op. 3 nr 6
2. N. Paganini - Kaprys a-moll nr 24
3. C. Saint - Saëns - "Łabędź"
4. H. Jabłoński - Pięć improwizacji na wiolonczelę
5. G. Bacewicz - Koncert na altówkę i orkiestrę

c) Instrumenty strunowe klawiszowe.
Jak sama nazwa wskazuje są to instrumenty w których źródłem dźwięku jest drgająca struna, lecz jest ona wprawiana w ruch za pomocą skomplikowanego systemu młoteczkowego. Przy pomocy klawiszy młoteczki uderzają w strunę wydając dźwięk.

Do tych instrumentów należy:

- fortepian (pianoforte - pf. lub pfte.)
- pianino
- klawesyn (clavicembalo)

1. J. Kozłowski - Kontredans
2. L. van Beethoven - Sonata fortepianowa nr 14 cis-moll op.27 nr 2
"Księżycowa"
3. F. Chopin - Polonez As-dur op. 53
4. C. Debussy - "Zatopiona katedra"


3. INSTRUMENTY PERKUSYJNE.



Wszystkie instrumenty perkusyjne łączy wspólna cecha - wydobycie dźwięku poprzez uderzenie pałeczką. Wyróżniamy pałeczki filcowe, drewniane, gumowe, metalowe, miotełki itp. Jest to niewątpliwie największa grupa instrumentów, ciągle wzbogacana o nowe. Instrumenty te dzielimy na dwie grupy: o określonej wysokości dźwięku oraz instrumenty perkusyjne o nieokreślonej wysokości dźwięku.

a) Instrumenty perkusyjne o określonej wysokości dźwięku.
Do tej grupy instrumentów zaliczamy te, na których można wydobyć dźwięk (można zagrać melodię). Należą do nich:

- kotły (timpani - tp. lub tmp.)
- marimba
- ksylofon
- metalofon
- wibrafon
- dzwony (campane - camp. lub cmpn.)
- dzwonki (campanelli - cmpl.)

1. C. Saint-Saens - "Taniec szkieletów" z suity "Karnawał zwierząt"
2. M. Ptaszyńska - Preludium nr 1
3. L. Wisłocki - Andante i Presto

b) Instrumenty perkusyjne o nieokreślonej wysokości dźwięku.
Na tych instrumentach nie można wydobyć dźwięku o określonej wysokości (nie można zagrać melodii). Można natomiast zagrać rytm.
Do instrumentów perkusyjnych o nieokreślonej wysokości dźwięku należą:

- bęben wielki (gran cassa - g..c.)
- bęben mały (tamburo - tamb.)
- werbel (tamburo militare - tamb. Mil.)
- bębenek baskijski - tamburyn (tamburino - tmbno. lub tamburo basco)
- gong
- talerze - czynele (piatti - ptti.)
- trójkąt - triangiel (triangolo)
- kastaniety - kołatka (castagnette)
- marakasy - grzechotka
- pudełka akustyczne
- bat
- janczary
- terkotka
- klawesy
- tam-tam

1. G. Bacewicz - Muzyka na smyczki, trąbki i perkusję
2. D. Paliev - Etiuda nr 3
3. K. Serocki - Fantasmagoria


Instrumenty muzyczne tworzą zespoły, które dzielimy na zespoły kameralne oraz orkiestry.


Zespoły kameralne.

Zespoły kameralne przeznaczone są na niewielką liczbę wykonawców, realizujących poszczególne partie utworu muzycznego w obsadzie pojedynczej, w sposób solistyczny. W zależności od ilości grających wyróżniamy duety, tria, kwartety, kwintety, sekstety, septety, oktety i nonety. Najpopularniejsze jednak z nich występują w następującym składzie :
- trio smyczkowe - skrzypce, altówka, wiolonczela
- trio fortepianowe - skrzypce, wiolonczela, fortepian
- kwartet smyczkowy - I i II skrzypce, altówka, wiolonczela
- kwartet fortepianowy - skrzypce, altówka, wiolonczela, fortepian
- kwintet smyczkowy - I i II skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas
- kwintet fortepianowy - I i II skrzypce, altówka, wiolonczela, fortepian
1. L. van Beethoven - V Sonata na fortepian i skrzypce F-dur op. 24 "Wiosenna"
2. F. Schubert - Kwintet A-dur D 667 "Pstrąg"
3. F. Chopin - Trio g-moll na fortepian, skrzypce i wiolonczelę op. 8
4. D. Szostakowicz - Kwartet smyczkowy nr 8 op. 110

Orkiestry.

Słowo "orkiestra" ma wiele znaczeń. W starożytnej Grecji orkiestrą nazywano miejsce dla chóru, w teatrze rzymskim było to miejsce dla widzów. W I poł. XVII wieku orkiestrą nazywano miejsce przeznaczone dla zespołu instrumentalnego. Orkiestra w znaczeniu zespołu instrumentalnego pojawia się dopiero w II połowie XVII w. Zalążkiem orkiestry były zespoły barokowe złożone tyko z jednej rodziny instrumentów np. smyczkowych.
Na przestrzeni wieków wykształciły się różne typy orkiestr. Do najbardziej znanych zaliczamy orkiestrę smyczkową, orkiestrę symfoniczną, czy orkiestrę dętą.

Orkiestra smyczkowa.

Orkiestra ta złożona jest z instrumentów smyczkowych o dowolnej liczbie i w zależności od uznania kompozytora. Ten typ popularny był w renesansie i w baroku. Oprócz skrzypiec, altówek, wiolonczeli i kontrabasów w skład zespołów wchodziły również instrumenty dawne takie jak viole (viola da gamba, viola d'amore i inne odmiany).
1. A. Vivaldi - Koncert na flet, orkiestrę smyczkową i klawesyn F-dur, op. 10 nr 5
2. W. A. Mozart - "Eine kleine Nachtmusik"
3. A. Dworzak - Serenada E-dur na orkiestrę smyczkową op. 22
4. K. Penderecki - "Tren pamięci ofiar Hiroszimy"
- "Emanacje" na 2 orkiestry smyczkowe

Orkiestra symfoniczna.

Typ ten ustabilizował się w II poł. XVIII w. W skład orkiestry wchodziły następujące instrumenty: 2 oboje, 2 rogi, fagot, zespół smyczkowy (I i II skrzypce, altówka, wiolonczela, kontrabas). Następnie do orkiestry dochodzą 2 flety, drugi fagot, 2 trąbki, kotły, a pod koniec XVIII wieku 2 klarnety. Ten skład orkiestry obowiązywał w klasycyzmie. Romantyzm wprowadza do orkiestry puzony, harfę, rożek angielski, flet piccolo, klarnet basowy, kornet, tubę, a obsada poszczególnych instrumentów zostaje podwojona, a nawet potrojona (wielka orkiestra symfoniczna - Ryszard Wagner). W XX w. zostaje rozbudowana grupa instrumentów perkusyjnych. Powstają utwory przeznaczone na mniejsze zespoły orkiestrowe, o różnorodnych składach.
1. J. S. Bach - I Koncert brandenburski F-dur BWV 1046
2. W. A. Mozart - Symfonia g-moll nr 40 KV 550
3. R. Wagner - Uwertura do opery "Tristan i Izolda"
4. W. Lutosławski - "Gry weneckie", "Mała suita"

Orkiestra dęta.

Pierwsze orkiestry dęte pojawiły się w starożytnej Asyrii i Egipcie, w legionach rzymskich i do dzisiaj mają dużą popularność szczególnie jako orkiestry wojskowe.
Obecnie istnieją dwa typy orkiestry dętej: fanfara - złożona z instrumentów dętych blaszanych i saxhornów oraz harmonia - złożona z instrumentów dętych drewnianych, blaszanych i perkusyjnych.
1. M. Stanisławski - Marsz śląski
2. E. Mąkosza - Dwa marsze na orkiestrę dętą

W muzyce ludowej niektórych narodów występują orkiestry złożone z instrumentów muzycznych jednej rodziny, np. szarpanych (mandoliny, gitary), czy dętych (szałamaje). Znany jest też termin "orkiestra kameralna", której skład nie jest ustalony, posiada ona zmniejszoną obsadę wszystkich partii głosowych.

Szczegółowy zapis nutowy wszystkich głosów (instrumentalnych i wokalnych) utworu muzycznego to partytura.

PARTYTURA



Partytura z j.wł. partite - dzielić.
W każdej partyturze musi być określony porządek zapisu partii nutowych tak, aby poszczególne głosy mogły być odczytywane jednocześnie. Pięciolinie są z sobą połączone klamrą zwaną akoladą. W układzie pionowym głosy ściśle sobie odpowiadają. Nazwy instrumentów i głosów wokalnych występują w języku włoskim i od nich pochodzą stosowane skróty.
Instrumenty i głosy wokalne w partyturze uporządkowane są według następującej kolejności:

Instrumenty dęte drewniane: flet (flauto - fl.)
obój (oboe - ob.)
klarnet (clarinetto - cl.)
fagot (fagotto - fg.)
Instrumenty dęte blaszane: róg (corno - cor.)
trąbka (tromba - tr.)
puzon (trombone -tbn. lub trbn.)
tuba (tuba - tb.)
Instrumenty perkusyjne: kotły (timpani - timp.)
tamburyn (tamburino - tmbno.)
talerze (piatti - ptti.)
Instrumenty solowe np.: fortepian (pianoforte - pf. lub pfte.)
Głosy wokalne ułożone od najwyższego.
Instrumenty smyczkowe: skrzypce (violino - vl.)
altówka (viola - vla.)
wiolonczela (violoncello - vc.)
kontrabas (contrabasso - c.Basso- cb.)

Niektóre z wyżej wymienionych instrumentów brzmią inaczej, niż wskazuje na to zapis nutowy - transponują o jeden stały interwał w górę lub w dół. Transpozycję stosuje się w celu uniknięcia nieczytelnego zapisu dźwięków zbyt wysokich i zbyt niskich.

Do instrumentów transponujących zaliczamy:

- flet piccolo - transponuje o oktawę w górę
- kontrabas - transponuje o oktawę w dół
- trąbka Es - o tercję małą w górę
- trąbka F - o kwartę czystą w górę
- klarnet B - o sekundę wielką w dół
- klarnet A - o małą tercję w dół

Każdy zespół wokalny lub instrumentalny prowadzony jest przez dyrygenta. Zadaniem dyrygenta jest przygotowanie zespołu do artystycznego wykonania utworu. Kieruje on zespołem za pomocą ruchów taktowania i umownych znaków. Dyrygując orkiestrą używa batuty - drewnianej pałeczki.
1. W. A. Mozart - "Eine kleine Nachtmusik"
2. Z. Noskowski - Poemat symfoniczny "Step" op. 66
3. W. Lutosławski - "Mała suita"

Opracowanie: Beata Drabik - Sowa


 
  Barometr
1 2 3 4 5 6  
Oceń artukuł!



Ilość głosów:

Szukaj autora i tytuł
Ostatnio dodane materiały
Najczęściej zadawane pytania
Zasady publikacji 
Zobacz jak wygląda zaświadczenie o publikacji Twoich materiałów
  Twoje konto
Zaloguj się
Załóż konto
Zapomniałem hasła
  Forum
Nauczyciel - awans zawodowy
Matura
Korepetycje
Ogłoszenia - kupię, sprzedam, oddam