Znaczenie wartości w edukacji
Każde młode pokolenie staje przed ważnymi problemami swojego dojrzewania
społecznego, zostaje zmuszona do dokonania wyboru wartości. Jednym ze źródeł
wartościowania świata jest "czas społeczny", w którym człowiek żyje, określanych
jako "kulminacja zdarzeń, faktów i znaczących ludzi" (A.Gurycka,1991).
Mówi się, że młodzież jest soczewką swojego czasu i dlatego najlepiej pokazuje,
jak zmienia się społeczeństwo. Młodzież żywo reaguje i z łatwością przejmuje
proponowane wzorce i styl życia. Łatwo i szybko przyswaja sobie określone
wartości, wypełniając nimi wewnętrzną pustkę. Są to jednak działania mało
skuteczne, przynoszące doraźną ulgę, pozwalające na chwilę bezrefleksyjnego
wytchnienia. Takie przejęcie gotowej tożsamości, będącej dziełem kultury
masowej, nie rozwiązuje problemu. Młody człowiek nadal nie wie, kim jest i czego
w życiu pragnie. Nie potrafi odkryć swojej indywidualności, idąc na kompromis w
sprawie najważniejszej - własnej tożsamości. Poczucie zagubienia wartości,
dezintegracja wartościowania, a także trudności związane z kryzysem młodzieńczym
wymagają pewnych i wiarygodnych punktów odniesienia w otoczeniu jednostki. Takim
ważnym punktem odniesienia jest społeczeństwo ze swoimi stałymi, sprawdzonymi
wzorami, preferencjami i kryteriami ocen. Tymczasem sytuacja w Polsce po 1989
roku wskazuje na to, że nasze społeczeństwo jako określona zbiorowość przeżywa
kryzys w tej dziedzinie. Spadek zaufania do starszego pokolenia spowodował, że
obecnie młodzieży brakuje autorytetów politycznych i moralnych, które mogłyby
wprowadzić porządek i wytyczyć jasny kierunek w chaosie wartości.
Ogromną część osobistego systemu wartości dziecko zdobywa w trakcie procesu
wychowawczego w rodzinie. Niemal wszystko, co posiadamy w swojej dojrzałej
osobowość zbudowane jest na jakimś fundamencie, który można osiągnąć przez
rozmowę, dialog ze światem ludzi dorosłych. W procesie wychowania dziecko
dochodzi do wiedzy i do akceptacji systemu wartości. Przez taki proces
wychowania, którego nieodłącznym składnikiem jest rozmowa, rozwija się
człowieczeństwo. Nie chodzi tu o samą wiedzę o wartościach przekazywaną w
dialogu rodzinnym, ale o to, że w dialogu z rodzicami dziecko doświadcza
akceptacji z ich strony, doświadcza tego, że naprawdę liczy się ono w oczach i w
życiu rodziców.
Wartości wyznaczają tożsamość człowieka. Dzięki nim można bowiem odpowiedzieć na
pytanie "kim jestem" i "jaki jestem". Najbardziej zdrowy szacunek do siebie
opiera się nie na zewnętrznej sławie lub chwale i niezasłużonych pochlebstwach
(poczucie ważności). Szacunek do siebie osiąga się niezależnie od opinii innych
na podstawie uczynków zgodnych z osobiście cenionymi wartościami, przy pomocy
których człowiek określa samego siebie. Poszukiwanie tożsamości oznacza tu w
znacznym stopniu "stawanie się tym, kim się jest w istocie". Oznacza także
"stawanie się kimś w pełni funkcjonującym" w pełni ludzkim, indywidualnością czy
autentycznie osobą.
Kwestionowanie i odrzucanie wartości, rozpad tradycyjnie pojmowanej rodziny,
akceptacja swobód i odrzucenie zobowiązań, kult pieniądza, pogarda dla etosu
pracy i autorytetów, są zadaniem K. Denka niebezpiecznymi zjawiskami dla
edukacji (1999,s 47). B.Suchodolski twierdzi, że "tylko edukacja ujmowana w
kategoriach wartości i celów staje się nadzieją na naprawienie, zagrożonej
cywilizacji" (1990,s 24). Zdaniem K. Denka "nie da się sensownie traktować
edukacji poza systemem wartości, gdyż edukacja odwołuje się do wartości
ogólnoludzkich, uniwersalnych, humanistycznych" (1992,s 22).
Edukacja to proces "polegający na wpajaniu młodzieży wartości, które są jej
rdzeniem. Edukacja efektywnie służy wielostronnemu rozwojowi ucznia, gdy staje
się procesem integracji jego wokół wartości. Jest to możliwe, gdy wartości
przenikają cały proces kształcenia i wychowania" (E. Kobyłecka,1998,s. 79).
Wykształcenie staje się "podstawą i stałą wartością zgodnie z zasadą" uczyć
się, aby być, "gdyż wartości stanowią podstawową procesów kształcenia i
wychowania" (J.Półturzycki,1996,s.75).
Według raportu Delorsa współczesna edukacja powinna być oparta na czterech
filarach: uczyć się, aby żyć wspólnie, uczyć się, aby wiedzieć, uczyć się, aby
działać, uczyć się, aby działać, uczyć się, aby być.
"Rozwój ma na celu pełny rozkwit człowieka, w całym jego bogactwie jego
osobowości i różnorodnych formach ekspresji i zaangażowania: jako jednostki,
członka rodziny i społeczeństwa, obywatela i producenta, wynalazcy techniki i
twórcy marzeń" [cyt.; za; T. Hejnicka- Bezwińska, 2000,s. 56].
J.A. Majcherek uważa, że "edukacja sprawia, że osoba i wspólnota stają się w tym
sensie bardziej wartościowe. Osoba zyskuje żyjąc wartościowej, urzeczywistniając
wartości w wspólnocie, a wspólnota zyskuje dzięki obecności w niej wartościowych
osób" (2000, s.166).
K. Ciżkowicz jest zdania, że "edukacja ujmowana w kategoriach wartości i celów
wpłynie na życie codzienne młodych pokoleń tak, by nie popadały one w wyuczoną
obojętność, bezradność ani nie ulegały histerii zmian w otaczającym ich
dynamicznym świecie, by nie błąkały się po sztucznym świecie mediów oraz
świątyniach konsumpcji, gdy utracą busolę aksjologiczną" (2001, s.186).
Rola wartości w życiu młodzieży stawia przed systemem oświaty konieczność
objęcia jej "edukacją aksjologiczną". Zadaniem Z. Łomnego "edukacja
aksjologiczna stanowi dziś w epoce kryzysu wartości, najbardziej priorytetową
część teleologicznej formacji współczesnych ludzi" (cyt.; za; K. Denek,1999,s.
33).
Dla edukacji i nauk o niej, podstawowe znaczenie mają wartości poznawcze.
Zdaniem S. Palki (1997) do wartości poznawczych należy odkrywczość, prawdziwość,
twórczość, podmiotowość uczestników edukacji, wolność, odpowiedzialność, dialog,
zaangażowanie, wola.
Wychowanie do prawdy stanowi jedno z podstawowych zadań edukacji i nauk o niej,
gdyż prawda sama w sobie stanowi cel i istotę poznania. J. Gajda uważa, że "
jakkolwiek do prawdy wychowują rodzice, nauczyciele, społeczeństwo to jednak
obowiązek ten spoczywa przede wszystkim na uczniach. Muszą oni poszukiwać
prawdy, szerzyć ją i nauczyć się odróżniać ją od fałszu" (1995, s. 102).
Literatura
Bartel, S.(1996),Realizacja wartości pracowitość a samowiedza i doświadczenia
wychowawcze młodzieży, Białystok
Bidziński, K. (1995).Systemy wartości młodzieży z dysfunkcjami narządu ruch i
młodzieży sprawnej ruchowo, nr 5
Ciżkowicz, K. (2001), Hierorchia wartości młodzieży (Między chaosem a
porządkiem), Bydgoszcz,
Denek, K. (1999), Aksjologiczne aspekty edukacji, Toruń,
Jedliński, R. (1998),Świat wartości uczniów kończących szkołę podstawową, Kraków
,
Kobyłecka, E.(1973), Rozpowszechnianie wartości u uczniów szkół średnich w
procesie edukacji, Gorzów Wielkopolski,
Misztal, M.(1980), Wykształcenie jako wartość, Warszawa,
Misztal, M.(1980), Problematyka wartości w socjologii, Warszawa,
Puzynina, J.(1992), Język wartości, Warszawa,
Sztumski, J. (1992), Społeczeństwo i wartości, Katowice,
Szymański, M.J(1998), Młodzież wobec wartości. Próba diagnoza, Warszawa,
Świda, H. Młodzież a wartości, PZWS, Warszawa 1977, s. 16-33.
Świda- Ziemba, H., Podstawy wartościujące pokolenia X, nr 4, 1996r.
Tischner, J.(1994), Myślenie według wartości, Kraków,
Tyszkowa, M., Żurakowski, B. red., Wartość w świecie dziecka i sztuki dla
dziecka, PWN, Warszawa 1994r.
Wołniewicz, B.(1993), Filozofia i wartości, Warszawa,
Ziebiński, Z., Sens życia, a system wartości, nr4, s. 77, 1981r.
Opracowanie: Mariola Sosnowska
nauczycielka Szkoły Podstawowej w Strzygach
|