Znaczenie wartości w edukacji

Każde młode pokolenie staje przed ważnymi problemami swojego dojrzewania społecznego, zostaje zmuszona do dokonania wyboru wartości. Jednym ze źródeł wartościowania świata jest "czas społeczny", w którym człowiek żyje, określanych jako "kulminacja zdarzeń, faktów i znaczących ludzi" (A.Gurycka,1991).

Mówi się, że młodzież jest soczewką swojego czasu i dlatego najlepiej pokazuje, jak zmienia się społeczeństwo. Młodzież żywo reaguje i z łatwością przejmuje proponowane wzorce i styl życia. Łatwo i szybko przyswaja sobie określone wartości, wypełniając nimi wewnętrzną pustkę. Są to jednak działania mało skuteczne, przynoszące doraźną ulgę, pozwalające na chwilę bezrefleksyjnego wytchnienia. Takie przejęcie gotowej tożsamości, będącej dziełem kultury masowej, nie rozwiązuje problemu. Młody człowiek nadal nie wie, kim jest i czego w życiu pragnie. Nie potrafi odkryć swojej indywidualności, idąc na kompromis w sprawie najważniejszej - własnej tożsamości. Poczucie zagubienia wartości, dezintegracja wartościowania, a także trudności związane z kryzysem młodzieńczym wymagają pewnych i wiarygodnych punktów odniesienia w otoczeniu jednostki. Takim ważnym punktem odniesienia jest społeczeństwo ze swoimi stałymi, sprawdzonymi wzorami, preferencjami i kryteriami ocen. Tymczasem sytuacja w Polsce po 1989 roku wskazuje na to, że nasze społeczeństwo jako określona zbiorowość przeżywa kryzys w tej dziedzinie. Spadek zaufania do starszego pokolenia spowodował, że obecnie młodzieży brakuje autorytetów politycznych i moralnych, które mogłyby wprowadzić porządek i wytyczyć jasny kierunek w chaosie wartości.

Ogromną część osobistego systemu wartości dziecko zdobywa w trakcie procesu wychowawczego w rodzinie. Niemal wszystko, co posiadamy w swojej dojrzałej osobowość zbudowane jest na jakimś fundamencie, który można osiągnąć przez rozmowę, dialog ze światem ludzi dorosłych. W procesie wychowania dziecko dochodzi do wiedzy i do akceptacji systemu wartości. Przez taki proces wychowania, którego nieodłącznym składnikiem jest rozmowa, rozwija się człowieczeństwo. Nie chodzi tu o samą wiedzę o wartościach przekazywaną w dialogu rodzinnym, ale o to, że w dialogu z rodzicami dziecko doświadcza akceptacji z ich strony, doświadcza tego, że naprawdę liczy się ono w oczach i w życiu rodziców.

Wartości wyznaczają tożsamość człowieka. Dzięki nim można bowiem odpowiedzieć na pytanie "kim jestem" i "jaki jestem". Najbardziej zdrowy szacunek do siebie opiera się nie na zewnętrznej sławie lub chwale i niezasłużonych pochlebstwach (poczucie ważności). Szacunek do siebie osiąga się niezależnie od opinii innych na podstawie uczynków zgodnych z osobiście cenionymi wartościami, przy pomocy których człowiek określa samego siebie. Poszukiwanie tożsamości oznacza tu w znacznym stopniu "stawanie się tym, kim się jest w istocie". Oznacza także "stawanie się kimś w pełni funkcjonującym" w pełni ludzkim, indywidualnością czy autentycznie osobą.

Kwestionowanie i odrzucanie wartości, rozpad tradycyjnie pojmowanej rodziny, akceptacja swobód i odrzucenie zobowiązań, kult pieniądza, pogarda dla etosu pracy i autorytetów, są zadaniem K. Denka niebezpiecznymi zjawiskami dla edukacji (1999,s 47). B.Suchodolski twierdzi, że "tylko edukacja ujmowana w kategoriach wartości i celów staje się nadzieją na naprawienie, zagrożonej cywilizacji" (1990,s 24). Zdaniem K. Denka "nie da się sensownie traktować edukacji poza systemem wartości, gdyż edukacja odwołuje się do wartości ogólnoludzkich, uniwersalnych, humanistycznych" (1992,s 22).

Edukacja to proces "polegający na wpajaniu młodzieży wartości, które są jej rdzeniem. Edukacja efektywnie służy wielostronnemu rozwojowi ucznia, gdy staje się procesem integracji jego wokół wartości. Jest to możliwe, gdy wartości przenikają cały proces kształcenia i wychowania" (E. Kobyłecka,1998,s. 79). Wykształcenie staje się "podstawą i stałą wartością zgodnie z zasadą" uczyć się, aby być, "gdyż wartości stanowią podstawową procesów kształcenia i wychowania" (J.Półturzycki,1996,s.75).

Według raportu Delorsa współczesna edukacja powinna być oparta na czterech filarach: uczyć się, aby żyć wspólnie, uczyć się, aby wiedzieć, uczyć się, aby działać, uczyć się, aby działać, uczyć się, aby być.

"Rozwój ma na celu pełny rozkwit człowieka, w całym jego bogactwie jego osobowości i różnorodnych formach ekspresji i zaangażowania: jako jednostki, członka rodziny i społeczeństwa, obywatela i producenta, wynalazcy techniki i twórcy marzeń" [cyt.; za; T. Hejnicka- Bezwińska, 2000,s. 56].

J.A. Majcherek uważa, że "edukacja sprawia, że osoba i wspólnota stają się w tym sensie bardziej wartościowe. Osoba zyskuje żyjąc wartościowej, urzeczywistniając wartości w wspólnocie, a wspólnota zyskuje dzięki obecności w niej wartościowych osób" (2000, s.166).

K. Ciżkowicz jest zdania, że "edukacja ujmowana w kategoriach wartości i celów wpłynie na życie codzienne młodych pokoleń tak, by nie popadały one w wyuczoną obojętność, bezradność ani nie ulegały histerii zmian w otaczającym ich dynamicznym świecie, by nie błąkały się po sztucznym świecie mediów oraz świątyniach konsumpcji, gdy utracą busolę aksjologiczną" (2001, s.186).

Rola wartości w życiu młodzieży stawia przed systemem oświaty konieczność objęcia jej "edukacją aksjologiczną". Zadaniem Z. Łomnego "edukacja aksjologiczna stanowi dziś w epoce kryzysu wartości, najbardziej priorytetową część teleologicznej formacji współczesnych ludzi" (cyt.; za; K. Denek,1999,s. 33).

Dla edukacji i nauk o niej, podstawowe znaczenie mają wartości poznawcze. Zdaniem S. Palki (1997) do wartości poznawczych należy odkrywczość, prawdziwość, twórczość, podmiotowość uczestników edukacji, wolność, odpowiedzialność, dialog, zaangażowanie, wola.

Wychowanie do prawdy stanowi jedno z podstawowych zadań edukacji i nauk o niej, gdyż prawda sama w sobie stanowi cel i istotę poznania. J. Gajda uważa, że " jakkolwiek do prawdy wychowują rodzice, nauczyciele, społeczeństwo to jednak obowiązek ten spoczywa przede wszystkim na uczniach. Muszą oni poszukiwać prawdy, szerzyć ją i nauczyć się odróżniać ją od fałszu" (1995, s. 102).

Literatura
Bartel, S.(1996),Realizacja wartości pracowitość a samowiedza i doświadczenia wychowawcze młodzieży, Białystok
Bidziński, K. (1995).Systemy wartości młodzieży z dysfunkcjami narządu ruch i młodzieży sprawnej ruchowo, nr 5
Ciżkowicz, K. (2001), Hierorchia wartości młodzieży (Między chaosem a porządkiem), Bydgoszcz,
Denek, K. (1999), Aksjologiczne aspekty edukacji, Toruń,
Jedliński, R. (1998),Świat wartości uczniów kończących szkołę podstawową, Kraków ,
Kobyłecka, E.(1973), Rozpowszechnianie wartości u uczniów szkół średnich w procesie edukacji, Gorzów Wielkopolski,
Misztal, M.(1980), Wykształcenie jako wartość, Warszawa,
Misztal, M.(1980), Problematyka wartości w socjologii, Warszawa,
Puzynina, J.(1992), Język wartości, Warszawa,
Sztumski, J. (1992), Społeczeństwo i wartości, Katowice,
Szymański, M.J(1998), Młodzież wobec wartości. Próba diagnoza, Warszawa,
Świda, H. Młodzież a wartości, PZWS, Warszawa 1977, s. 16-33.
Świda- Ziemba, H., Podstawy wartościujące pokolenia X, nr 4, 1996r.
Tischner, J.(1994), Myślenie według wartości, Kraków,
Tyszkowa, M., Żurakowski, B. red., Wartość w świecie dziecka i sztuki dla dziecka, PWN, Warszawa 1994r.
Wołniewicz, B.(1993), Filozofia i wartości, Warszawa,
Ziebiński, Z., Sens życia, a system wartości, nr4, s. 77, 1981r.
 

Opracowanie: Mariola Sosnowska
nauczycielka Szkoły Podstawowej w Strzygach